نگاهی به رتبه اول «مسابقه بین المللی باغ موزه دفاع مقدس»

تحریریه معمارنیوز- اختصاصی- توضیحات معمار پروژه: یکی از ویژگی های اصلی این پروژه ایجاد تقارن محوری در جهت محور اصلی سایت به نحوی بود که ناظر در فضا بتواند سریعا جبهه های کلیدی مجموعه را درک کرده در مسیر صحیح حرکت پیمایشی و رو به جلو داشته باشد.
این تقارن محوری، باشنده در فضا را از گمراهی و سردرگمی خارج کرده، سیرکولاسیون مدون و مشخصی را به ناظر در فضا معرفی می کند. از عمده ترین شاخصه های طراحی موزه در چنین مقیاس بزرگی دسترسی های تعریف شده و قابل رؤیت آن است که طی سادگی فرم مجموعه سبب می شود ناظر در فضا شناخت صحیحی نسبت به این موضوع پیدا کند.
جاگذاری ورودی ها درست در نقطه میانی تقارن محوری، تمرکز مضاعفی ایجاد کرده از این رو عمده ترین ویژگی فضاهایی با عملکرد های فرهنگی جاگذاری دسترسی های ورودی هاست که بتواند انتخاب مسیر حرکتی را تسهیل کند. این ورودی ها در دو حجم اصلی موزه و سالن همایش درست در روبروی یکدیگر جاگذار شده است. تقارن ایجاد شده از این سازماندهی نظم بیشتری را به جبهه اصلی ورودی سایت و پلازای شهری قرار گرفته در میانه آن تزریق می کند.
از دیگر ویژگی های جداره خارجی پروژه ایجاد یک مدول مدون برای پوسته نما بود که می توانست فرم نهایی پروژه را به صورت یک حجم واحد باز تعریف کند. ایجاد جداره های کوچک نورگیر در طبقات زیرین نور اندکی را به فضای گالری ها بازتاب میکند. فضای نمایشگاهی به نورگیر کمتری نسبت به دیگر فضاها نیاز دارند.
از طبقات زیرین به طبقات فوقانی،حجم فضای نمایشگاهی کاسته شده و به جای آن دیگر کاربری ها جای گذاری می شوند. در پوسته های نما مدول نورگیرها بزرگتر شده سطح نورگیر ها بزرگتر شده و سطح نور بیشتری ایجاد می شود تا نیاز فضاهای جدید کارکردی را برآورده سازد.
یکی دیگر از ویژگی های اصلی مجموعه موزه دفاع مقدس و انقلاب اسلامی در این پروژه تداوم جریان شهریست که سایت و فضای پیرامونی اطراف را بدون فیلترینگ فضایی از ارسن فضاهای خارجی به داخل فضای باز موزه “محور خطی باغ آرایی ایرانی” أن جاری می سازد.
پیش فضای ورودی موزه نه تنها یک سلسله مراتب عملکردیست بلکه در ساحتی مهم تر یک سلسله مراتب ارزشی بوده است. پیش فضا برای ایجاد مراسم تعزیه و دیگر مراسمی می باشد که امکان برقراری آن در فضای روباز وجود دارد. از این رو این فضای تهی خود یک فضای اصلی به حساب آمده که به تعریف صحیح و فضاهای مثبت اطراف پرداخته، مرکز و مکانی فرهنگی را حول خوش گرد می آورد.
بنابراین تداوم جریان زندگی شهری یکی از ویژگی های اصلی شهر شده است.

مدیر طراحی: نیما مکاری
مسئول طراحی: مجتبی نبوی
همکاران طرح: امیر حسین یوسفی، گیسو آچاک، سعید قربانی فرد، پیمان بیات و زینب مقدوری
آدرس سایت: بخش جنوبی حرم امام خمینی
مساحت پروژه: ۱۶۰۰۰۰ متر مربع
کارفرما: ستاد کل نیروهای مسلح و شهرداری تهران

سیرکولاسیون حرکتی گالری ها:
یکی از شرایطی که در پهنه بندی طراحی باغ موزه دفاع مقدس دخیل بود بحث محدودیت ارتفاع بود از این رو سعی شد با قرار دادن یک سطح به سطح زیرین مجموعه و اختصاص آن به فضای گالری های موزه شرایطی ایجاد گردد تا طبقه همکف مجموعه با باغ آرایی ایرانی مزین گشته سطح زیرین مجموعه نقطه شروع بازدید گالری های موزه گردد.
از این رو پس از سرسرای جبهه ورودی یک فیلتر فضایی و لابی میانی شکل گرفت که از کناره آن گالری جنگ های قبل از اسلام شروع شده باشد. باشنده در فضا در ادامه مسیر مستقیم الخط خویش گالری دوره اسلامی را رویت کرده وارد گالری جنگ های دویست سال اخیر می شود.
در این میان ناظر در فضا محور خطی باغ آرایی ایرانی و کوشک های میانی آن را تجربه کرده با یک فیلتر فضایی تعریف شده وارد گالری های دفاع مقدس می گردد.

یادواره شهدای غواص:
یکی از ویژگی های طراحی مفهومی برای گالری های باغ موزه دفاع مقدس جاگذاری یادواره شهدای غواص بود که در بخش شرقی موزه جاگذار شد.
این یادواره درست در امتداد محور بصری باغ دوم (ارسن دگر شناسی) که نمادی از ستون پیکره شهدای هشت سال دفاع مقدس بود جاگذاری گشت. بدین ترتیب درست در طراز بصری باغ مجسمه بادواره شهدای غواص جای گرفت که مسیر ورود به آن از سرسرای گالری طبقه زیرین موزه میسر گشت.
حجم مکعب شکل آن با قطاعی از شکافی که در میانه آن ایجاد شده است پرسپکتیو بصری را به سمت زوج مناره های یادمانی اثر از سوی ناظر در فضا ایجاد می کند.

مفاهیم پایه در باز تعریف باغ آرایی ایرانی این پروژه:
با توجه به اینکه موضوع مورد نظر ما طراحی موزه ای با کار کرد روایی بود از این رو سعی شد در طراحی مورد نظر، مفهومی (Concept) روایی کلیت ایده اصلی پروژه را سازمان دهی کند. بنا براین با توجه به رویکرد فوق تلاش نمودیم سناریویی برای پروژه مطرح کنیم که در خود فضایی با عملکرد فرهنگی تاریخی مقوله دفاع مقدس باشد.
از این رو محور خطی باغ آرایی ایرانی که یکی از مفاهیم پایه در باغ سازی ایران زمین است با مفهومی روایی چهارباغ متوالی با مفاهیم متنوع جاگذاری گشت.
باغ اول نمادی از بهشت گشت این ارسن، ارسن حضور نام نهاده شد. ناظر در فضا با حرکت پیمایشی از باغ اول گذر کرده باغ دوم را که باغ مجسمه نام دار دو نمادی از شهدایی می باشد که ایستاده مرده اند را تجربه می کند. این ارسن، ارسن ذکر شناسی نام گرفت که غرق در حوضچه آب که نمادی از پاکی و طهارت بود جایگذار شد. محور خطی باغ آرایی ایرانی با حرکتی مستقم الخط ادامه می باید. باشنده در فضا در ادامه مسیر خویش باغ سوم تالار آیینه که نمادی از ارسن خودشناسی می باشد را تجربه کرده خویشتن خود را در آینه جستجو می کند. با بازدید از این کوشک این سوال مطرح می شود حال وظیفه ما در قبال شهدا چیست؟ در نهایت باغ چهارم نمادی از زوج مناره های یادمانی شد که نمادیست از ارسن خداشناسی. درست در پشت این زوج مناره ها مسجد مجموعه قرار گرفت تا به شرایط فوق ارزش معنوی دهد.

توصیف طرح:
سه مفروض در وادی معنا
اتفاقات:
١. تشکیک و ساختار مرحله ای در تمام صنوف عبادی از زهد تا جهاد و به طور کلی در تمامی مکاتب عرفان شرقی برای رسیدن به مقصود نهایی مراحلی مفروض است. برای مثال درک شریعت سپس طریقت و پس از آن، حقیقت یا به زبان عطار نیشابوری در توصیف هفت شهر عشق اولین شهر طلب و آخرین شهر فنا است که هر یک دارای کیفیات متفاوت اما همگونی هستند و می توان در زبان امروزی هنر به آن سناریو گفت و به سیر درونی در فرد از عزم رفتن تا شهادت یا از دگرشناسی تا خودشناسی و خداشناسی یا هر تعبیر زیبای دیگری اشاره نمود. در یک جمله این موزه یک سینماتوگرافی است و نه فوتوگرافی.

۲. هارمونی، ضرباهنگ و نقش سناریو در معماری، مانند سایر هنرها سه ساختار اصلی دارد ورود اوج یا اوج ضرباهنگ و خروج. شاید اینجا اوج ماجرا شهادت باشد و خروج همان رستگاری، بیان یکنواخت در کیفیات فضایی و در نظر نگرفتن اهمیت اوج ها نسبت به سایر فضاها از کیفیت محصول معماری می کاهد. ۸ سال مقاومت، حماسه ای مقدس و ستودنی است. پس نگاه تیم طراح علی رغم اطلاع از زشتی ها و فجایع هر جنگی نگاهی خالی از خشونت و بیشتر ناظر به لطافت معنای «دفاع» است.
ملاحظات صوری فهم مسئله ی سایت و ساماندهی توده این سایت در نقطه ی تقاطع امتداد ورودی مترو و مکان هندسی محور تعادل سایت که منطبق بر محور قبله نیز هست، دارای مزیت نسبی برای قرارگیری مجموعه ورودی می باشد.

۳. پیرایه و ساماندهی کالبد اتفاق مورد نظر تیم طراح نمود نوینی از ساماندهی مرکزی است که پیشتر و بیشتر در خانه های مناطق مشابه اقلیمی یافت میشده است. گونه ی درون گرا و ساماندهی باغ ایرانی که بیشتر علاوه بر اقلیم مشابه مفاهیم مطرح شده ی بهشت گون را به ذهن متبادر می کند. نتیجه ی این اتفاق حرکتی بی سابقه در ساماندهی فضا در امتداد تاریخی معماری ایران است. صراحتاً این بنا در شیوه ی ساماندهی نه کاملاً یک باغ ایرانی است و نه یک خانه ی ایرانی. مضاف بر اینکه باغ به عرصه ی عمومی تعلق دارد و بدون ورود به موزه نیز باشندگان در سایت می توانند آن را تجربه کرده و از آن بگذرند. حال آنکه این نوآوری بنیادین باید به شیوه ای شکل می گرفت که در چشم مخاطب عام و خاص غریبه به نظر نرسد و براساس آنچه در پیش گفته شد خلق نوستالژی همواره دغدغه ی گروه طراح در تمام پروژه ها بوده است. در ادبیات گروه طراح معنای خلق نوستالژی معماری به مثابه مقدار شباهت چهره فرزند خانواده به چهره والدین همراه با ویژگی های منحصر به فرد او است. شاید بتوان با کمی تأمل این شیوه ی ساماندهی را اولین گونه از یک موزه ی ایرانی دانست.
در ایامی امکان بازدید های چند هزار نفره در روز با توجه به نزدیکی این سایت به خروجی مترو بسیار محتمل است در نتیجه ی این امر استفاده از مسیرهای محوری (محور اصلی و گشایش میدان تعزیه) میدان ورودی برای هدایت و خوانایی بیشتر در دستور کار قرار گرفت. دوم آنکه مخاطبین این پروژه از کلیه ی اقشار و تمام نقاط ایران اند و احتمال حضور مسافرین در این پروژه بسیار است در نتیجه ناهنجاری بصری تا جای ممکن جلوگیری کند.

۴. مقیاس پروژه: برخورد مخاطب با پروژه های بزرگ مقیاس عموماً با درک آنی توده حجم پروژه همراه نیست و مخاطب با حرکت در فضا و صرف زمان با توده اثر رابطه برقرار کند. در بعضی از پروژه های مشابه در جهان، معمار از پیام بصری فرم صرف نظر کرده و توده  حجیم پروژه را در دل زمین و یا تپه مدفون و فقط روزنه ها و بارقه هایی از آن را نمایان می سازد که با مقیاس انسانی رابطه برقرار می کند حال آنکه در این پروژه اجازه ی استفاده از عمق زمین فقط در حد یک طبقه ی منفی فراهم است. در چنین شرایطی که فرم عظیم مجموعه به طور کامل در مقابل دیدگان مخاطب است گروه طراح با بهره گیری از گشتالت حجمی و تقارن محوری فرم در جهت افزایش خوانایی فرم بنا (کالبد) قدم برداشته است، به نحوی که مخاطب با یک نگاه فرمی ملموس را در ذهن خود مجسم کرده و ابتدا و انتهای آن را درک می نماید. به عقیده ی طراحان برای فهم سناریوی پیش بینی شده، درک ابتدا و انتهای کالبد و موقعیت مخاطب در آن از ضروریات است در نتیجه فهم پذیری و سادگی کالبد تقارن محوری المان های عمودی انتهای پروژه، حضور مخاطب بر روی بام و در کل هر آنچه عامل خوانایی بیشتر است از باید های طرح می باشد.

۵. رابطه ی توده و سایت پروژه پس از تجربه ی قرارگیری در سایت پروژه طراحان به این نتیجه رسیدند که شدت تابش در این منطقه مهم ترین پارامتر محدود کننده می باشد. دلیل ایجاد فرم یکپارچه برای مجموعه آن است که میزان حرکت باشندگان در فضا را در ارسن بدون سایه سار همانند باغ ایرانی به حداقل برساند در نتیجه موزه قسمت اصلی سایت را که حامل سناریو و کاربری است و در انتها با نظرگاه استخر خاتمه می یابد در پناه خود می گیرد و سایه ی لازم آن را تأمین می کند. به همین دلیل گروه طراح، پخش شدن احجام و کاربری ها در سایت و یا کاهش ارتفاع مجموعه برای ارتباط بیشتر با سایت را در این پروژه مردود دانست، به بیان دیگر همچون باغ ایرانی انفکاک کامل توده از سایت فاقد کاربری (دیوارهای مجموعه) و تماس کامل توده با سایت دارای کاربری (باغی در دل پروژه) در دستور کار قرار گرفت.

♦ نمــایش تصاویر پروژه:

تصویر پوستر
منبع خبر: www.MemarNews.com
مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.