نشست نقد و بررسی کتاب «کتیبه های صحن عتیق» – مشهد

اختصاصی معمارنیوز- پردیس کتاب مشهد با همکاری و مشارکت مرکز آفرینش های هنری آستان قدس رضوی برگزار می نماید:
نشست نقد و بررسی کتاب «کتیبه های صحن عتیق»
از مجموعه شاهکارهای هنری در آستان قدس رضوی

با حضور و سخنرانی:
دکتر عبدالرحیم قنوات
سید مهدی سیدی
مهدی صحراگرد؛ نویسنده کتاب

* حضور برای عموم آزاد و رایگان می باشد.

زمان: جمعه ۲۸ آبان ماه ۱۳۹۵، ساعت ۱۰ صبح
مکان: مشهد، بین ابن سینای ۴ و ۶، پردیس کتاب

بخش هایی از دیباچه ی نویسنده کتاب:
مهمترین علت اهمیت کتیبه در همه تمدن ها، خاصّه تمدن اسلامی، رابطه آن با کلام
است. هر جا نیاز به ثبت اطلاعات یا انتقال پیامی بیرون از ساز و کار کتابت بوده، پای کتیبه
به میان آمده است. کتیبه نگاری منحصر به دوران اس اسلامی نیست؛ در عهد باستان نیز برای
ثبت اخبار پیروز ی ها و احکام و قوانین، کتیبه نگاری می کردند. با این حال، در آن روزگاران
کتیبه تنها برای ثبت اطلاعات ضروری در بنا کاربرد داشت، اما بعد از ظهور اسلام به یکی از
شاخص ترین عناصر تزیین نیز تبدیل شد. در این دوران، عواملی چون محدودیت استفاده از
نقوش جانداران در بناهای دینی، اهمیت کتابت در فرهنگ اسلامی، و نیکو شمردن نظر در
متن قرآن، زمینه ساز رونق بیش از پیش کتیبه نگاری شد. گسترش کتیبه نگاری در معماری
به ایجاد تنوع دراشکال و انواع کتیبه ها انجامید، تا حدی که در هر بنای مختصر، انواع
مختلفی از کتیبه ها را با اشکال و مضامین و خطوط متفاوت می توان یافت.

همین تنوع در صورت و محتوای کتیبه های معماری اسلامی، کار مطالعه آنها را دشوار
می سازد؛ چرا که در همان قدم نخست، پژوهشگر با انبوهی از آثار روبه رو می شود که از جوانب
مختلف با یکدیگر متفاو ت اند. به همین سبب، برای بررسی ابعاد و اجزاء متنوع کتیبه ها، باید
آنها را طبقه بندی کرد. انجام این کار از چند طریق میسّر است؛ از جمله دوره بندی به اعتبار
تحولات صوری یا سیاق تاریخی؛ سبک شناسی به اعتبار مناطق، و گونه شناسی به اعتبار
صورت و مضمون. امّا از آنجا که در هر دانشی گونه شناسی گام نخست و پایه پیشرفت های
بعدی است در طبقه بندی کتیبه ها نیز اولویت با آن است.

در جلد نخست مجموعه کُتب کتیبه های آستان قدس رضوی، کتیبه های مسجد
گوهرشاد را از نظر محتوا، قالب، خط، و ترکیب کتیبه های ثلث طبقه بندی کردیم. در آنجا،
هدف تنها دسته بندی کتیبه های مسجد گوهرشاد بود و بدین جهت از برخی انواع دیگر
یاد نشد. در نوشتار حاضر که به لحاظ روش و محتوا ادامه جلد نخست این مجموعه است،
تمرکز بر کتیبه های صحن عتیق حرم امام رضا (ع) است، اما تلاش بر آن بوده که با تکیه بر
دستاوردهای مفید پژوهشگران دیگر، نگرشی جامع و تعمیم پذیر به کتیبه های سایر بناهای
تاریخی نیز منظور شود. با همین نگاه، محتوای کتیبه ها در چهار دسته اصلی احداثیه،
مذهبی، تذکاری، و اشعار مطالعه شده است. از نظر قالب کلی یا چگونگی ارتباط با بنا نیز
همه انواع کتیبه ها در سه گروه طوماری، لوح، و قاب بست طبقه بندی شده است. همچنین
در این نوشتار برای نخستین بار به انواع قالب و ترکیب در کتیبه های نستعلیق توجه شده و
فصل سوم کتاب به بررسی جزئیات این طبقه بندی ها اختصاص یافته است.
آنچه در این نوشتار مورد نظر است، به جز محتوای کلی، ویژگی های صوری کتیبه ها، به ویژه خط آنهاست.

پژوهش پیش رو مشتمل بر هفت فصل است: در فصل نخست، تاریخ ساخت مجموعه
حرم امام رضا (ع) به اختصار مرور شده است. تمرکز بحث در این فصل بر دوره های تیموری
تا افشاری است، چرا که بیشترین تحولات کالبدی گنبد، مناره ها، و صحن عتیق طی این
ادوار رخ نموده است. فصل دوم به تشریح مشخصات معماری و تاریخ ساخت و تعمیرات
گنبد و مناره ها و صحن عتیق اختصاص دارد. در نگارش این فصل علاوه بر منابع مکتوب،
از اطلاعات مستخرج از کتیبه ها نیز بسیار بهره گرفته ام. در فصل سوم کلیاتی در باب
کتیبه های صحن عتیق آمده و کتیبه ها گونه شناسی شده اند. بیشتر نمونه های ارائه شده در
این فصل کتیبه های خود صحن عتیق اند، اما در دسته بندی آنها کوشید هام اندک دانسته هایم
از کتیبه های دیگر را نیز به کار بندم تا نتایج کار قابل تعمیم به همه کتیبه ها باشد. فصول
چهارم تا هفتم نیز مختص معرفی و توصیف کتیبه هاست: فصل چهارم به کتیبه های گنبد
و مناره ها، فصل پنجم به کتیبه ایوا ن ها، فصل ششم به کتیبه های صحن، و فصل هفتم به
کتیبه های بنایی اختصاص دارد. در انتهای مطالب نیز تصویر رقم کتیبه نگاران و مجموعه ای
از تصاویر برگزیده صحن عتیق آمده است.

• فهــرسـت کتاب:
دیباچه
بانوان دربار تیموری، حامیان آثار معماری
مسجد گوهرشاد، تاریخ ساخت و مشخصات معماری
تاریخ ساخت
مشخصات معماری
ایوان حاجی حسن (شرقی)
ایوان آب (غربی)
ایوان دارالسیاده (شمالی)
شبستان ها
رواق ها
منبرهای مسجد گوهرشاد
کتیبه های مسجد گوهرشاد، انواع و ویژگی ها
کتیبه های تاریخ دار مسجد گوهرشاد
کتیبه های تاریخ دار دوره اول (تیموریان)
کتیبه های تاریخ دار دوره دوم (صفویان)
کتیبه های تاریخ دار دوره سوم (افشاری تا پایان قاجار)
کتیبه های دوره معاصر
کتیبه های تاریخ دارِ از میان رفته
گونه شناسی کتیبه های مسجد گوهرشاد
متن
قالب و شکل کلی
خط
ایوان مقصوره
مناره ها
ایوان شمالی
ایوان های شرقی و غربی
صحن

• مشـخصــات کتاب:
عنوان: شاهکارهای هنری در آستان قدس رضوی: کتیبه های کتیبه های صحن عتیق
نویسنده: مهدی صحراگرد
ناشر: آستان قدس رضوی، موسسه آفرینش های هنری
تاریخ انتشار: ۱۳۹۵
تعداد صفحه: ۲۶۶ صفحه
بهاء: ۲۰۰/۰۰۰ تومان

دریافت پوستر
منبع خبر: www.MemarNews.com

مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.

هرگونه استفاده از مطالب اختصاصی این سایت بدون کسب اجازه کتبی پیگرد قانونی دارد.