دفاعیه دکتری؛ “معماری و قدرت؛ چشم‌اندازی به تکوین همزمان معماری معاصر و دولت مدرن”

دانشجو بابک افشار؛ از پایان نامه خود تحت عنوان “معماری و قدرت چشم‌اندازی تاریخی به تکوین هم‌زمان «معماری معاصر» و «دولت مدرن» در ایران”، مورخ ۱۳ اردیبهشت ماه ۹۶ در آمفی تئاتر دانشکده معماری دفاع خواهد نمود.

چکیده ای از پایان نامه:
طی سراسر قرن اخیر در ایران، ساختمان‌های شاخص به‌مثابه ابزارهایی برای «تربیت جمعیت» از طریق «بیان تجسمی هویت ملّی» فهمیده شده‌اند؛ همچنین، به‌مثابه اُبژه‌های محل تأثیر یک شخصیت فرهنگی معاصر به نام «معمار» (هم‌ارز با «آرشیتکت») که در چنین نوع ویژه‌ای از «بیان‌گری»، حامل نوعی «دانش جهانشمول» و دارای «تخصص» تلقی می‌شود. هیچ یک از این مشخصه‌ها در مناسبت با ابنیه، در «ایران پیشامدرن» مطرح نبود و چنین درک معاصری از کار ساختمان، تنها ضمن به گردش درآمدن چرخ دولت مدرن در سرزمین، یعنی با گذر زمان از میانه‌های دوران قاجار تا استقرار سلطنت پهلوی، در «ایران عصر جدید» حادث شد.

پژوهش‌های عمده در حوزه‌ی مطالعات معماری، این دگرگونی پر اهمیت در تاریخ معماری ایران را به قالب نوعی «رابطه‌ی علّی» از «قدرت» به سمت «معماری» فهم کرده‌اند: یعنی ذیل «اقدامات» مجموعه‌ای از «اراده‌های نو» (از شخص رضاشاه گرفته تا معماران ‌تحصیل‌کرده‌ی فرنگ، یا نهادهای تازه تأسیسِ دولتی و نیز اجتماعِ نخبگان سیاسی-فرهنگی)؛ یا ذیل «تأثیرات» مجموعه‌ای از «اندیشه‌های نو» (نظیرِ مدرنیسم یا ناسیونالیسم) که تحولات حوزه‌ی معماری، «بازتابی» از خطور آن‌ها به ذهنیت جامعه‌ی ایران تلقی می‌شود. مسأله‌ی رساله‌ی حاضر، نه ابطال این الگوهای تبیینی بلکه، بسط آن‌ها به سطحی پیشینی‌تر است: کوشش در تشریحِ محدود یک «منظومه‌ی متکثّر علّی» که هم‌زمان با فرآیند تکوین «دولت مدرن» در ایران و نه در پی آن، «اندیشه‌ها» و «اراده‌های» نوظهور ملازم این فرآیند (یعنی نمودهای انضمامی «قدرت») را، به «معماری» معطوف ‌می‌کرده است.

به‌منظور ردیابی مسیر حرکت این منظومه‌‌ی علّی، رساله‌ی پیش رو در جریان نوعی تاریخ‌نگاری رو به عقب (از اکنون به سمت گذشته)، مجموعه‌ی متنوعی از اَسناد تاریخی نشانگر «شیوه‌‌‌های فهم ابنیه» در ایران را ارزیابی و باز تفسیر کرده است تا «اراده‌ها» و «اندیشه‌ها» را،‌ نه به‌طور انتزاعی بلکه، از آن حیث که به‌طور ‌تاریخی به ساختمان‌ها عطف می‌شده‌اند، دریابد: از متون تخصصی نشریه‌ی آرشیتکت (در نیمه‌ی دوم دهه‌ی ۱۳۲۰ش) تا نخستین نوشتار‌های فارسی راجع به «معماری» در ‌معنای امروزی از کریم طاهرزاده‌ی بهزاد (در اوایل دهه‌ی ۱۳۰۰ش)؛ به دنبال آن، از بازنمایی ابنیه در نخستین روزنامه‌های رسمی مصور ایران (پیش از انقلاب مشروطه) تا طرز منحصر به فرد تصویرگری محیط مصنوع در ‌نگاره‌های نسخ مصور فارسی (در دوره‌های صفوی و تیموری).

این ارزیابی‌ها، به‌طور ویژه، اهمیت تاریخی عهد ناصری را در مسیر معاصر شدن معماری ایران تصریح کرده‌اند؛ عهدی که ضمن بروز مجموعه‌ای از تکنیک‌های جدید تصویرپردازی در حوزه‌های متداخل نقاشی و عکاسی و چاپ سنگی، همراه با مجموعه‌ای از مؤلفه‌های سیاسی-فرهنگی هم‌آیندشان، به تحول عمده‌ای در «طرزِ دیدنِ ساختمان‌ها» در ایران دامن زد: طی ‌آن، بقایای نظام بصری کهن مینیاتور ایرانی با نوعی نظام بصری مبتنی بر «تجسم» جایگزین شد که شالوده‌ی فهم معاصر از معماری را در ایران عصر جدید فراهم می‌‌کرد.

این دگردیسی، از یک سو «چهره‌یابی جنینی دولت مدرن» و از دیگر سو، «رؤیت‌پذیر شدن فرم معماری به‌مثابه کل» را در ایران به یکدیگر پیوند داد؛ در نتیجه، تقریباً نیم قرن پیش از معطوف شدن واضح نخستین «صورت‌بندی‌های زبانی» از اندیشه‌هایی نظیر مدرنیسم یا ناسیونالیسم به ابنیه، ساختمان‌ها را مشخصاً به‌واسطه‌ی طرز دیده‌ شدن‌شان، در مسیر بدل شدن به «نمادهای تجسمی دولت‌-ملت» به حرکت در آورد. از این منظر، می‌توان گفت که عهد ناصری در مناسبت با تجربه‌ی معماری مدرنیست-ناسیونالیست دوران پهلوی اول و مجموعه‌ی «اقدامات» ملازم آن، که خود برای معماری معاصر ایران حکم یک سرمشق را داشته‌، نقش پر اهمیتی در مقام «شرط امکان» بازی ‌‌کرده است.

اساتید راهنما:
دکتر غلامحسین معماریان
دکتر اصغر محمد مرادی

هیأت داوری:
دکتر مصطفی کیانی
دکتر پیروز حناچی
دکتر عباس یزدانفر
دکتر محسن فیضی

* حضور برای عموم آزاد و رایگان می باشد.

زمان: چهارشــنبه ۱۳ اردیبهشت ماه ۹۶، ساعت ۱۰ صبح
مکان: آمفی تئاتر دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران
منبع: دانشگاه علم و صنعت ایران
دریافت پوستر
منبع خبر: www.MemarNews.com

مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.