انتشار کتاب «روش ABC: رویکرد مدیریت خطرپذیری در حفاظت از میراث فرهنگی»
- شنبه, دی 23, 1402, 11:23
- اخبار معماری, کتب معماری
- ثبت نظر
نویسنده: استفان میخالسکی
مترجمان:
– دکتر زهیر متکی
– مهندس علی ماهوش محمدی
ناشر: تهران؛ پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری
تاریخ انتشار: چاپ اول | ۱۴۰۲
تعداد صفحات: ۲۳۶ صفحه
قیمت: ۱۷۰,۰۰۰ تومان
♦ پیشگفتار:
ادبیات موجود درباره ی سوانح در جهان عمدتاً پس از دهه ی هشتاد میلادی شکل گرفته است. پیش تر مطالعات روی آثار مخرب سوانح بر سکونتگاه های انسانی و نحوه ی بازسازی آن ها متمرکز بوده است. به مرور زمان دو تحول چشمگیر در پژوهش های مرتبط با سوانح دیده می شود. اول تنوع موضوعات، زمینه ها و وجوه خسارت ها و چگونگی جبران آن ها و دوم حرکت به سوی برنامه ریزی جهت پیشگیری از وقوع سوانح به جای تمرکز بر جبران و بازسازی پس از وقوع آن ها.
موضوع میراث فرهنگی و زلزله اولین بار در کتاب «بین دو زمین لرزه» تألیف پروفسور برنارد فیلدن (Bernard Feilden) که در سال ۱۹۸۷ به زبان انگلیسی منتشر شد، مطرح شد. کتاب مذکور توسط همکار محترم، مرحوم دکتر باقر آیت الله زاده شیرازی به فارسی برگردانده و منتشر شده است. با گذشت بیش از دو دهه و همگام با سایر زمینه های فنی، اجتماعی و روان شناختی، موضوع میراث فرهنگی و سوانح و چگونگی برنامه ریزی برای تقلیل خسارت در آن نیز توسعه قابل ملاحظه ای پیدا کرده است.
علاوه بر آن می دانیم که در کشور عزیز ما ایران هم مانند بسیاری دیگر از کشورهای جهان کثرت آثار منقول و غیرمنقول فرهنگی و محدودیت منابع موجود جهت حفاظت از آن ها به گونه ایست که اولویت بندی جهت اقدامات حفاظتی بسیار ضروری می نماید. کتاب حاضر که توسط ICCROM منتشر شده است در زمره ی آثار بسیار ارزشمندی است که با شیوه ای کاربردی جهت انجام این مهم در دسترس است و در کشورهای مختلفی نیز مورد استفاده قرار گرفته است. ترجمه ی فارسی این کتاب که با همت آقایان دکتر زهیر متکی و مهندس علی ماهوش محمدی انجام گرفته است، از صحت و دقت بالایی در ترجمه برخوردار است و امیدوارم علاوه بر کاربرد آموزشی، در سازمان های مرتبط با میراث فرهنگی نیز بتواند راهگشای تهیه ی برنامه های اجرایی قرار گیرد.
[دکتر اکبر زرگر؛ استاد بازنشسته ی دانشکده‌ی معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی و رئیس پیشین سازمان میراث فرهنگی کشور]
♦ مقدمه:
میراث فرهنگی در اشکال گوناگونش، از جمله اشیا، مجموعه ها، محوطه ها، بناها و بافت های میراثی، در معرض سوانح و مخاطرات متعددی است که به شکل متناوب میراث را به طرقِ گوناگون تحت تأثیر قرار داده و موجب وارد آمدن خسارت به ارزش های آن می شود. هر چند این مخاطرات در کشورهای در حال توسعه نظیر ایران بیشتر به چشم می آیند؛ اما سوختن و از میان رفتن بخشی از بام میراث جهانی کلیسا نوتردام، در سال ۲۰۱۹ بار دیگر به ما یادآور شد حوادثی از این دست تا چه حد می تواند ویرانگر و در عین حال به شکل ناباورانه ای محتمل باشد.
نگاهی به تحولات جریان های فکری و عملی حفاظت در سال های اخیر از جمله در فعالیت های سازمان های جهانی میراثی نظیر ICCROM و IUCN مبین آن است که با درک این مخاطرات و پیامد های آن رویه های متداول و قدیمی حفاظت واکنش‌گرا در سازمان های متولی امور میراثی، در حال جایگزین شدن با رویکرد پیشگیرانه ی مدیریت خطرپذیری است که در آن نه تنها به سوانح و مخاطرات آنی مانند سیل و زلزله، بلکه به مخاطرات بطئی و پیوسته ای که متوجه دارایی های میراث است نظیر کهولت، آسیب های رطوبتی و یا مغفول ماندگی در طرح های توسعه، پاسخ هایی بر اساس نظام های روشمندِ مدیریت خطرپذیری داده می شود.
در حقیقت با فراگیرشدن نگاه دارایی محور به میراث فرهنگی و پررنگ تر شدن نقش میراث در مناسبات جوامع، شاهد شکل گرفتن حفاظت کنش‌گر هستیم که در آن دیگر منتظر بروز عارضه و سپس آسیب شناسی و درمان آن نیستیم؛ بلکه از پیش خطرپذیری های ممکن و محتمل را شناسایی و ارزیابی کرده و اقدامات و تمهیدات لازم جهت کاهش آن ها را برنامه ریزی می کنیم.
بر اساس همین نگاه، ICCROM به عنوان یکی از پیشتازان عرصه ی حفاظت از میراث در سال ۲۰۱۳، با شناسایی سانحه و مدیریت خطرپذیری به عنوان یکی از رئوس اصلی حفاظت، در برنامه ای ۱۰ساله، ابتکاراتی را برای ایجاد ظرفیت ها و زمینه های لازم برای پیاده سازی این رویکرد در میراث فرهنگی آغاز کرد که شامل کارگاه ها، منابع آموزشی و توسعه ی ابزارها و روش های متناظر این هدف بوده است. روش ABC و کتاب حاضر نیز که راهنمای عملی و گام به گام چگونگی پیاده سازی مدیریت خطرپذیری در حفاظت از میراث فرهنگی (منقول و غیرمنقول) بر اساس این روش به شمار می رود، از جمله ابزارهای مهمی است که در امتداد همین ابتکارات شکل گرفته اند.
این روش بر اساس چارچوب استاندارد مدیریت خطرپذیری ISO31000، برای میراث فرهنگی توسعه یافته و هم اکنون در سازمان های میراثی بسیاری به عنوان روش استاندارد مدیریت خطرپذیری میراث، اجرا شده و آموزش داده می شود و علاوه بر مؤسسه ی حفاظت کانادا (CCI)، در پروژه های تحت مدیریت IUCN در اروپا و خاورمیانه نیز از این روش استفاده شده است.
به طور خلاصه، روش ABC یک روشِ کمی‌سازی شده ی مدیریت خطرپذیری است که با محاسبه ی سه مؤلفه خطرپذیری؛ A: تناوب یا نرخ، B: خسارت وارده و C: میزان تحت تأثیر واقع شدن، که ابعاد مختلف یک خطرپذیری را نمایندگی می کنند، امکان تحلیل و سنجش بزرگی خطرپذیری های گوناگون (اعم از آنی یا بطئی) و مقایسه ی آنها ذیل یک مقیاس واحد را فراهم می کند.
این روش همچنین ابزارهایی برای اولویت بندی خطرپذیری ها بر اساس اهداف سازمانی، ارزش های دارایی های میراثی و بزرگی محتمل خطرپذیری ها در سناریو های مختلف را در اختیار سازمان های مسئول حفاظت قرار می دهد. از سوی دیگر روش حاضر امکان مقایسه ی گزینه های کاهش خطرپذیری از منظر هزینه اثربخشی را نیز فراهم می کند. در واقع مدیریت خطرپذیری میراث و حفاظت نظام‌مند شده بر اساس آن، با این روش ممکن شده و در عین حال استفاده از آن نیز نسبتاً ساده و در قالب طرح های کوچک و بزرگ قابل اجرا است.
باید گفت نگاه روشمند حاکم در این اثر، به امر حفاظت از میراث و ادغام و یکپارچه سازی روش های مدیریت خطرپذیری و مدیریت داراییِ آزموده شده در دیگر حوزه ها، این کتاب را فراتر از روش ABC، به منبعی ارزشمند برای فراگیری مفاهیم اصلی و پیاده سازی رویکرد مدیریت خطرپذیری در حفاظت از میراث فرهنگی بدل کرده است.
از سویی هم متن کتاب به جهت سادگی و سلسله مراتب ساختاری برای طیف گسترده ای مخاطبین اعم از متخصصین و ذی نفعان قابل فهم است، و هم از آن جهت که به شکل گام به گام و کل به جز، به تشریح جزئیات اقدامات لازم در تمام مراحل چرخه ی مدیریت خطر خطرپذیری میراث اعم از شناسایی، ارزیابی و کاهش خطرپذیری پرداخته، می تواند به عنوان یک راهنمای عملی و کاربردی مورد استفاده قرار گرفته و حتی اگر نخواهیم روش ABC یا رویکرد مدیریت خطرپذیری در میراث فرهنگی را به طور کامل در سازمان یا طرح حفاظتی مورد نظرمان پیاده سازی کنیم، این کتاب همچنان می تواند به عنوان منبعی برای بازاندیشی و بهبود بخشی رویه ها و روش های متداولِ مورد استفاده در فرایند حفاظت مفید واقع شود.
از آنجا که این کتاب در اصل یک راهنمای گام به گام برای اجرای روش ABC به شمار می رود، در ترجمه ی انجام گرفته اولویت اول ما دقت حداکثری در ترجمه و در عین حال وفاداری به متن تا جای ممکن بوده است؛ بر همین اساس واژه گزینی و ترجمه ی اصطلاحات با درنظر داشتن واژه‌نامه های تخصصی موجود و واژگان معادل متداول و جا افتاده در حوزه های میراث فرهنگی و مدیریت خطرپذیری انجام شده است. خوانندگان می توانند فهرست کاملی از واژگان تطبیقی ترجمه را در انتهای کتاب مشاهده نمایند. وفاداری به متن اصلی حتی در ساختار بصری و صفحه آرایی کتاب نیز مدنظر قرار گرفته و نسخه پیش رو از این منظر کاملاً با نسخه اصلی مطابقت دارد.
توالی مطالب و ارجاعات درون متنی متعدد در ساختار این کتاب موجب آن شد تا به جهت حفظ انسجام متن، اکیداً به حفظ وحدت رویه در ترجمه عبارات و اصطلاحاتی که به شکل متناوب در متن ظاهر می شوند متعهد باشیم، مگر آنجا که اجباراً به جهت مغایرت های زبانی و حفظ دقت ترجمه در متن مجبور به ارائه ترجمه های متفاوت از یک واژه‌ی یکتا شده ایم. علاوه بر بخش واژگان تطبیقی ترجمه، در خصوص برخی از کلمات و عبارات توضیحات بیشتری چه در خصوص مفهوم و معنای واژه و چه در خصوص فرایند معادل گزینی برای آن لازم دیده ایم که به شکل پانویس در برخی صفحات آورده شده‌اند.
از سوی دیگر، از منظر محتوایی نیز از آنجا که سابقه ی آشنایی با روش ABC و استفاده عملی از آن را داشته ایم، هرکجا لازم دانسته شد توضیحات بیشتری در پانویس ها به متن اضافه کرده ایم. این توضیحات گاه به منظور شفاف سازی مفاهیم موجود در متن آورده شده و گاه توصیه هایی است که از تجربه ی مترجمین در به کارگیری این روش برآمده است. این مطالب هرچند جزئی از متن اصلی کتاب به حساب نمی آید، اما به شکل قابل توجهی بر سهولت استفاده از کتاب برای خوانندگان فارسی زبان و فعالین حوزه ی میراث افزوده و مفاهیمی که شاید چندان در این حوزه در کشورمان آشنا نیستند را برای مخاطب روشن تر کرده است.
با توجه به ساختار گام به گام و شفاف کتاب و مقدمه ی مبسوط و کاملی که قطعاً توصیه به خواندنش داریم و از طرفی پانویس هایی که توسط مترجمین به متن اضافه شده و شرح آن رفت، توضیحاتی بیش از این ضروری به نظر نمی رسد، مگر تشکر و قدردانی از کسانی که این راه را بر ما هموار کرده اند. در حقیقت تجربه ی همراهی و کمک های گوناگونی که در فرآیند ترجمه تا انتشار این اثر، از سوی هم قطاران دیگر در جامعه ی حفاظت از میراث دریافت کردیم، امید و اشتیاق ما برای برداشتن گام های بیشتر در مسیر تحولات اثربخش در حفاظت از میراث فرهنگی را دو چندان کرده است.
از این میان لازم است ابتدا از مؤسسه ی حفاظت کانادا (CCI) و سازمان ICCROM که در صدور اجازه رسمی ترجمه همکاری کامل و همدلانه ای با ما داشتند تشکر کنیم، همچنین باید به کمک های نویسنده ی مسئول کتاب جناب آقای استفان میخایلسکی (Stefan Michalski) که سؤالات ما را پاسخ داده و محتوای پژوهشی بیشتری در خصوص روش ABC در اختیار ما قرار دادند اشاره شود.
به همین طریق باید سپاس بی کران خود از حمایت های همه جانبه و مشاوره های تخصصی جناب آقای دکتر اکبر حاجی ابراهیم زرگر که نوشتن پیشگفتار این اثر را نیز بر عهده داشته اند ابراز نماییم. همچنین در انتها قدردان حسن نظر و همراهی جناب آقای دکتر محمدرضا حافظی رئیس دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی و جناب آقایان دکتر مصیب امیری و دکتر مصطفی ده پهلوان رؤسای پیشین و فعلی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری هستیم.
[دکتر زهیر متکی؛ عضو هئیت علمی گروه سوانح و بازسازی دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی و علی ماهوش محمدی؛ پژوهشگر]
♦ فهرسـت مطالـب کتـاب:
بررسـی اجـمالی
مقدمه
– به مدیریت خطرپذیری میراث خوش آمدید
– ساختار این کتاب راهنما
– چه کسانی می توانند این کار را انجام دهند؟
– روش کاغذی یا پایگاه داده؟
– خاستگاه این کتاب راهنما
مثال هایی از تصمیم گیری مبتنی بر خطرپذیری
– مقدمه
– تصمیمات در رابطه با یک خطرپذیری منفرد
– تصمیماتی که دو گزینه را مورد مقایسه قرار می دهند
– تصمیماتی که چندین خطرپذیری را مورد مقایسه قرار می دهند
– تصمیماتی که خطرپذیری های مربوط به دارایی های متشکل از بناها به انضمام مجموعه ها را مورد مقایسه قرار می دهند
– تصمیمات مبتنی بر ارزیابی جامع خطرپذیری
– مدیریت یکپارچه‌ی خطرپذیری
روش‌های تصمیم گیری مبتنی بر خطرپذیری
– تعریف و سنجش خطرپذیری
– تهیه نقشه ی خطرپذیری ها
- چرخه ی مدیریت خطرپذیری
– تحلیل یک خطرپذیری منفرد
– ارزیابی خطرپذیری های همسان
– ارزیابی تطبیقی خطرپذیری
– ارزیابی جامع خطرپذیری
– مدیریت جامع خطرپذیری
– مدیریت یکپارچه ی خطرپذیری
مفاهیم زمینه ای تصمیم گیری مبتنی بر خطرپذیری
– بازاندیشی مدیریت خطرپذیری سانحه و آمادگی اضطراری
– یکپارچه سازی مجموعه ها با محوطه ها و بناها
– عدم‌قطعیت و نگرانی
– هدف از مدیریت خطرپذیری میراث
– افقِ زمانی و نرخ تنزیل اجتماعی
– معادل سازی خسارت کسری با احتمال از میان رفتن کلی
خلاصه فهرست اقدامات
گام ۱: تبیین زمینه
اقدامات مربوط به گام تبیین زمینه
– اقدام ۱: همفکری با تصمیم گیران، تعریف گستره ی کار، اهداف و معیارها
– اقدام ۲: جمع آوری و درک اطلاعات مربوطه
– اقدام ۳: ترسیم نمودار ارزش
توضیحات مربوط به گام تبیین زمینه
– گستره ی کار و افق زمانی
– دستور کار، سیاست ها و رویه های سازمان
- زمینه ی حقوقی
- زمینه ی مالی
- زمینه ی حاکمیتی
– ذی نفعان
– نمودار ارزش: مقدمه
– نمودار ارزش: تنظیم جدول
– نمودار ارزش: استفاده از طبقه بندی های ارزشی
– نمودار ارزش: هنگامی که اقلام به سهولت قابل تعریف نیستند
– نمودار ارزش: استفاده از ارزش ها مستقیماً به عنوان اقلام غیرملموس
– نمودار ارزش: ارزش های متعدد دخیل در هر یک از اقلام
– اقلام با ارزش های متعدد: یک نمونه کارشده
– نمودار ارزش: درک ارزش هَمادی
– نمودار ارزش: استفاده از نمودار تنها در بخش هایی از دارایی میراثی
– نمودار ارزش بر ارزیابی خطرپذیری تأثیر می گذارد
گام ۲: شناسایی خطرپذیری ها
اقدامات مربوط به گام شناسایی خطرپذیری ها
– اقدام ۱: گردآوری ابزارها و راهبرد های مقتضی
– اقدام ۲: مطالعه و برداشت دارایی میراثی و ثبت و ضبط اطلاعات به صورت تصویری
– اقدام ۳: شناخت خطرپذیری های معین، نام‌گذاری و یادداشت خلاصه ای از آن ها
توضیحات مربوط به گام شناسایی
– شناسایی خطرپذیری های معین
– نوشتن جملات خلاصه‌ی خطرپذیری
– مستعد و در معرض= تحت تأثیر واقع شده
– چک لیست ها
– چارچوب ها و مقصودشان
– ۱۰ “عامل” زوال
– زنجیره‌ی عِلّی از مخاطره تا آثار نامطلوب، از طریقِ ۱۰ عامل
– سه “گونه ی” وقوع خطرپذیری
– “نادر” به صورت اصطلاحی به دقت تعریف شده
– پنج “سطح” کنترل
– ۶ “لایه” پیرامون دارایی میراثی
– سه منبع دانسته ها
– شناسایی جامع خطرپذیری: جدول ده عامل و سه گونه ی وقوع
– شناسایی جامع خطرپذیری: به کارگیری مسیری کارآمد برای مطالعه و برداشت
– حوادث نادر و داده های منطقه ای
– جمع آوری دانسته های محلی
– شناسایی خطرپذیری ها از طریق عللی به غیر از ۱۰ عامل
گام ۳: تحلیل خطرپذیری ها
اقدامات مربوطه به گام تحلیل
– اقدام ۱: کمی سازی هر یک از خطرپذیری های معین
– اقدام ۲: تفکیک یا ادغام خطرپذیری های معین، در صورت لزوم
– اقدام ۳: بازنگری و تصحیح تحلیل ها
توضیحات مربوطه به گام تحلیل
– سه مؤلفه ی ABC برای کمی سازی خطرپذیری
– مقیاس های ABC
– مقیاس A: تناوب یا نرخ
– مقیاس B: خسارت وارده به ارزش هر یک از اقلام تحت تأثیر واقع شده
– مقیاس C: اقلام تحت تأثیر واقع شده
– می‌خواهید از روش کاغذی استفاده کنید یا روش الکترونیکی؟
– سناریوی خطرپذیری
– تحلیل A برای حوادث نادر
– تحلیل A برای حوادث متداول
– تحلیل A برای فرآیند های انباشتی
– تحلیل A با استفاده از افق زمانی
– تحلیل اینکه کدام یک از اقلام باید لحاظ گردند: برای راهنمایی، نمودار ارزش را بررسی کنید
– تحلیل B هنگامی که خسارت کلی است
– هنگامی که خسارت جزئی است: تحلیل زوال یافتگی
– هنگامی که خسارت جزئی است: از زوال یافتگی تا خسارت به ارزش
– هنگامی که خسارت جزئی است: استفاده از مقادیرِکسری
– هنگامی که خسارت جزئی است: استفاده از دیاگرام ها
– هنگامی که خسارت جزئی است: استفاده از کلمات
– هنگامی که خسارت جزئی است: استفاده از معادل سازی با از میان رفتن کلی دارایی
– هنگامی که خسارت جزئی است: زنجیره های معادل سازی
– هنگامی که خسارت جزئی است: قضاوت های ارزشی ممکن است ضروری نباشند
– تحلیل C اگر ارزش تمام اقلام یکسان باشد
– تحلیل C هنگامی‌که ارزش اقلام متفاوت است
– تحلیل خطرپذیری با استفاده از پاسخ سازمانی محتمل
– بازنگری در انسجام تحلیل سه مؤلفه
– یافتن دانسته ها
– فازهای دانسته ها در طول تحلیل خطرپذیری
– تجمیع یا تقسیم بندی خطرپذیری های معین
– واقعیات به علاوه‌ی نظریات: روش عمومی تحلیل سناریو ها
– نظریه: قرارگرفتن در معرض حوادث
– نظریه: قرارگرفتن در معرض فرآیندهای انباشتی
– تحلیل خطرپذیری ها با استفاده از سطوح کنترل
– آیا قادر به پیش‌بینی آینده هستیم؟
– استقرا بر مبنای شواهد آثار نامطلوب گذشته
– تفکیک مسائل فنی از مسائل وابسته به ذهنیات در طی گام تحلیل
– محاسبات موجود در پس امتیازات ABC
گام ۴: برآورد خطرپذیری ها
اقدامات مربوط به گام برآورد
– اقدام ۱: مقایسه‌ی خطرپذیری ها با یکدیگر، با معیارها و با انتظارات
– اقدام ۲: برآورد میزان حساسیت اولویت بندی نسبت به تغییرات نمودار ارزش
– اقدام ۳: برآورد میزان عدم قطعیت، محدودیت ها، فرصت ها
توضیحات مربوط به گام برآورد
– نمونه‌ای از یک نمودار بزرگی
– مقیاس بزرگی خطرپذیری به همراه پیامدهایش
– جدول بزرگی خطرپذیری در مقابل عدم قطعیت
– بحث پیرامون تأثیر نمودار ارزش بر اولویت بندی ها
عمل به شکل وارون، از بزرگی خطرپذیری به نمودار ارزش
گام ۵: درمان خطرپذیری ها
اقدامات مربوط به گام درمان
– اقدام ۱: شناسایی گزینه های درمان خطرپذیری
– اقدام ۲: کمی سازی گزینه های کاهش خطرپذیری
– اقدام ۳: برآورد گزینه های کاهش خطرپذیری
– اقدام ۴: برنامه ریزی و اجرای گزینه های منتخب
توضیحات مربوط به گام درمان
– تدوین گزینه ها: انواع درمان خطرپذیری
– تدوین گزینه ها: فرآیند های مدون کردن
– تدوین گزینه ها: ماتریس لایه ها و سطوح
– گزینه های درمانی پیچیده
– محاسبه ی هزینه اثربخشی، شکل ساده
– محاسبهی هزینه اثربخشی، شکل دقیق
– جدول خلاصه گزینه
– طرح درمان خطرپذیری
جمع‌بندی
پایش و بازنگری بلندمدت
– پایش و بازنگری خطرپذیری ها
– پایش و بازنگری منابع اطلاعاتی
– پایش و بازنگری نمودار ارزش
آیا هدف محقق گشت؟
– سؤال نهایی بازنگری
– بهترین پاسخ قابل حصول، نامعلوم باقی خواهد ماند
– خبر خوب، خبر بد
منابع
واژه‌نامه
واژه‌نامه‌ی تطبیقی ترجمه
دریافت تصویر جلد
منبع خبر: www.MemarNews.com
مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.
هرگونه استفاده از مطالب اختصاصی این سایت بدون کسب اجازه کتبی پیگرد قانونی دارد.
share Memarnews content
