انتشار کتاب «آینده پژوهی؛ پارادایمی نوین در برنامه ریزی»

انتشار کتاب «آینده پژوهی؛ پارادایمی نوین در برنامه ریزی با تأکید بر برنامه ریزی شهری و منطقه ای»
(مبانی، مفاهیم، رویکردها و روش ها)

نویسندگان:
دکتر کرامت‌الله زیاری؛ استاد دانشگاه تهران
طاها ربانی
دکتر رامین ساعدموچشی؛ دکتری برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران

ناشر: انتشارات دانشگاه تهران
تاریخ انتشار: ۱۳۹۶
تیراژ: ۵۰۰ نسخه
تعداد صفحه: ۱۴۸
قیمت: ۱۰۰,۰۰۰ ریال

بخشی از پیشگفتار:
آینده پژوهی در وضعیت کنونی به مثابه یک فراپارادایم خود را در میان دانش های بشری مطرح کرده؛ دانشی که بر مبنای رویاپردازی علمی، پویایی انسانی، گستردگی حوزه برنامه ریزی و تا حدودی تفکر ماجراجویانه سعی در تصویرسازی آینده بشری دارد. در این راه بن مایه اصلی آینده پژوهی اصولی همچون: نسبی بودن آینده، انعطاف در تفکر و برنامه ریزی، امکانپذیری همه احتمالات و گردش آزاد اطلاعات است.
آینده پژوهی در پی ارتقای جایگاه انسان در رویکرد به آینده، ساده کردن پیچیدگی ها و فراهم آوردن بستری برای ظهور توانایی های بشری در همه ابعاد و زمینه هاست. در این میان شهر به منزله قالب اصلی زیستن در قرن بیست ویکم عرصه ظهور و بروز پیچیده ترین رخدادهای بشری و ابهام آمیزترین آینده های پیش روی بشر است. شهرها داستان تلخ و شیرین تمدن بشری برای تکامل و تجلی توانایی انسان درگذر از رخدادهای تاریخی اند. از دید جهانی شهر جایگاه تمرکز جمعیتی است که ویژگی های خاصی همچون: محدوده و عوامل استقرار، ساختن خیابا نها و خانه ها، کاربرد زمین و فعالیت های دیگر دارند (وبر، ۱۳۸۴ :۱۷).

شهر پدیده ای است پیچیده، متکثر و پویا که درهم پیچیدگی مسائل، گروه ها، افراد، نهادها و گاه تناقض منافع رویارویی با آن را دشوار می کند. در چنین وضعیتی برنامه ریزی و مدیریت بیش از هر چیز نیازمند حرکت به سمت پذیرش پیچیدگی، تکثر و برنامه ریزی بر پایه شناخت جامع همه عناصر و عوامل است. شهرها همواره در طول تاریخ مرکز راهبری و هدایت رشد و توسعه انسانی بوده اند. بنابراین در فرایند دستیابی به توسعه پایدار انسانی، شهر جایگاهی محسوب می شود که دستیابی به رشد و توسعه درگرو سازوکارهای مناسب برنامه ریزی آینده نگر آن قرار دارد. رسیدن به رشد و توسعه، خود مفهومی است که از راه آینده نگری کارامد شهری دست یافتنی است. بنابراین برنامه ریزی شهری فعالیت سازمان یافته و تلاشی هوشیارانه، به منظور گزینش بهترین راه حل های پیشنهادی، برای دسترسی به هدف های کلی در شهرهاست.(waterson, 1987) در چنین شرایطی سؤال اینجاست که: جوامع و سازمان ها چگونه می توانند در چنین محیط چندبعدی و متغیری که فشارهای درونی و بیرونی گوناگونی به آنها وارد می شود به توسعه و بقای خود در آینده ادامه دهند؟ چه ابزاری برای پیش بینی آینده وجود دارد؟ برنامه ریزان چگونه می توانند ضمن مقابله با این فشارها و متغیرها، با افزایش بهره وری و میزان اثربخشی برنامه ها، جامعه را در سطح مقبولی نگه دارند؟ آیا شهروندان به تنهایی قادر خواهند بود در چنین محیط پیچیده و دائماً متغیری به نحو صحیح تصمیم گیری کنند؟ برنامه ریزان چه نقشی در شکل دهی وفاق جمعی بین شهروندان برای دستیابی به آینده بهتر دارند؟ چه تکنیک ها و روش هایی برای مقابله با ابعاد پیچیده و شرایط متغیر محیط شهری وجود دارد؟

در پاسخ به این پرسش هاست که به کار گیری روش و رویکردی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای مطرح می شود که، ضمن شناخت مسئله و عوامل تأثیرگذار بیرونی و درونی در قالبی نظام مند، رویکردهای آینده را نیز پیش بینی و سازمان دهی حرکت توسعه شهری به سمت آینده را تسهیل کند و شهروندان را برای دستیابی به آینده مطلوب شهر یاری دهد. هدایت برنامه ریزی شده یک جامعه به سمت آینده ای معلوم (که مطلوب هم باشد) تنها از طریق ایجاد تصوری مشترک از آینده ممکن است، بنابراین یکی از اصلی ترین مسائل پیش روی برنامه ریزان شهری در محیط پیچیده شهری ایجاد چنین تصوری است که در آینده پژوهی به طور مفصل به این مقوله پرداخته می شود. علی رغم همگامی شهر ایرانی با تمام دگرگونی های فضایی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در بعد جهانی، برنامه ریزی شهری و منطقه ای امروز کشور با چالشی جدی مواجه است که همانا رویکردهای غیرفعال و ناکنش گرانه به تغییرات جهانی است.

وضع کنونی شهر ایرانی که بازتاب دهنده تفکرات برنامه ریزی در سطوح مختلف است، در بسیاری جهات نگران کننده است. آینده مبهم این شهرها، جایگاه نامناسب و تعریف نشده برنامه ریزان و شهروندان و حتی در سطوح دیگر بازار و دولت پیامدهای گسترده ای برای این شهرها و شهروندان آن خواهد داشت. زمان آن رسیده که جامعه علمی کشور و نهادهای مردمی و ارگان های برنامه ریزی برای ساماندهی به برنامه ریزی، به منزله ستون اصلی تغییر در ساختار فضایی، گامی بلند به سوی ایفای نقش کنشگرانه در آینده کشور بردارند. نگاهی به رویکردها و اصول مطرح در برنامه ریزی کشور، علی رغم گام های مثبت در دهه ۸۰ ، نشانی از جایگاه مشخص برنامه ریزی، شهروند کنشگر، برنامه ریز و رویکردهای نوین علم برنامه ریزی نمی دهد. مجموعه پیش رو، با همه کاستی هایی که نگارندگان گاه به آن واقف و گاه در انتظار نمایان شدن آن هستند، با امید طرح مسئله (حداقل) در زمینه آینده پژوهی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای و مطرح کردن روش های متداول این بخش ها تدوین شده است.

نگارش و چیدمان نوشته ها در قالب چهار فصل است. فصل اول مباحثی را در حوزه برنامه ریزی باهدف مشخص کردن جایگاه، مفاهیم و تحولات آن مطرح کرده است و به منزله دروازه ورود به بحث اصلی در بردارنده دیدگاه های نوین برنامه ریزی و شیوه های تفکر در برنامه ریزی جهانی است. پرداختن به مفاهیم اصلی در حوزه برنامه ریزی و اشاره به دو رویکرد اصلی نتیجه گرا و فرایندمحور در برنامه ریزی به منزله نقطه شروع بررسی روند تحولات برنامه ریزی مد نظر قرار گرفته است. درواقع این فصل پی شنیاز ورود به عرصه جدیدی است که نگاه به آینده را با توانمندی بشری در هم آمیخته و علم آینده پژوهی را شکل داده است.

فصل دوم، با عنوان آینده پژوهی، به موضوع اصلی ارتباط دارد. ارائه تعاریف آینده پژوهی، ساختاربندی و ابعاد گستره این علم موضوعاتی است که در این فصل به آن پرداخته شده است. مفاهیمی زمانی در برنامه ریزی آینده نگرانه، واژه هایی همچون تغییر، عدم قطعیت، پیچیدگی و… به منزله بنیان های آینده پژوهی در حوزه عمومی طرح شده اند. این بدان معناست که این بخش حوزه عمومی آینده پژوهی را هدف قرار داده است.

درباره رویکردها، روش ها و مدل های آینده پژوهی در فصل سوم بحث شده است. این فصل حاوی مهم ترین روش ها و مدل های آینده پژوهی است و می تواند چارچوبی مناسب برای مطالعه بیشتر در کاربست این مدل ها در برنامه ریزی شهری و منطقه ای در ایران مد نظر قرار گیرد.

در نهایت فصل چهارم، آخرین بخش، به جایگاه آینده پژوهی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای در ایران و جهان اختصاص یافته است. تلاش شده تا در این فصل به کاربردهای آینده پژوهی در این علم و همچنین رویکردهای کنونی در ایران و جهان پرداخته شده و راهی برای مطالعه بیشتر بازنمایی شود.

نگارندگان از تدوین این مجموعه دو هدف اصلی را دنبال می کنند: نخست مطرح کردن و شناساندن حوزه ای نوین در عرصه برنامه ریزی به صورت عمومی، و دوم طرحموضوع پیوند میان رویکرد های آینده نگارانه با عرصه برنامه ریزی شهری و منطقه ای. همچنان که علم آینده پژوهی و رویکردهای آینده نگارانه در حوزه برنامه ریزی کشور جوان و در حال اثرگذاری است، در حوزه برنامه ریزی شهری و منطقه ای نیز این اثرگذاری در حال شکل گیری است. بنابراین شناسایی ابعاد پیوند، ارتباط و کاربست این دو حوزه بر عهده دانشگاه ها، دانشگاهیان و خبرگان این رشته است.

اهداف آموزشی این کتاب به طور خاص آشنا کردن دانشجویان و متخصصان حوضه مطالعات شهری با مفاهیم و ادبیات آینده پژوهی، نظریه های این حوزه، روش ها و مدل های مربوطه، تجارب و نحوه به کارگیری آینده پژوهی در برنامه ریزی شهری و منطق های است. مخاطبان این کتاب دامنه گسترده ای از دانشجویان در رشته های مرتبط با برنامه ریزی و مدیریت شهری و منطقه ای شامل دانشجویان رشته های شهرسازی، جغرافیا، مدیریت شهری، علوم اجتماعی و آینده پژوهی را دربر می گیرد.

• فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: مفاهیم برنامه ریزی، جایگاه آینده، نگرش و رویکرد به آن در برنامه ریزی
۱ مقدمه
۱.۱ برنامه و برنامه ریزی
۱.۲ پرسش های اساسی در برنامه ریزی
۱.۳ برنامه ریزی و راهبرد
جمع بندی

فصل دوم: آینده پژوهی
۲.۱ برنامه ریزی از منظر آینده نگری
۲.۲ مفاهیم زیربنایی آینده پژوهی
۲.۳ آینده به منزله مهم ترین بعد زمان در آینده پژوهی
۲.۴ دوره های زمانی در آینده پژوهی
۲.۵ دسته بندی تصورات از آینده در آینده پژوهی
۲.۶ مفاهیم اساسی آینده پژوهی
۲.۷ ریشه های آینده پژوهی
۲.۸ مراحل آینده پژوهی
۲.۹ بنیان های روش شناختی آینده پژوهی
۲.۱۰ تفاوت آینده پژوهی با سایر حوزه های آینده نگری
۲.۱۱ ویژگی های کارهای آینده پژوهان در مقایسه باکارهای سایر رشته های علمی
۲.۱۲ هدف آینده پژوهی
۲.۱۳ مراحل فرایند آینده نگاری
جمع بندی

فصل سوم: مدل ها، رویکردها و روش های آینده پژوهی
۳.۱ پارادایمها و رویکردهای آینده پژوهی
۳.۲ تشریح چند روش آینده پژوهی
جمع بندی

فصل چهارم: کاربرد رویکرد آینده پژوهی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای
۴.۱ سیر نگرش به آینده در برنامه ریزی مدرن شهری
۴.۲ تکامل تاریخی آینده در نظریه های برنامه ریزی
۴.۳ برنامه ریزی شهری و آینده پژوهی
۴.۴ شباهت ها و تفاوت های آینده پژوهی و برنامه ریزی به طور خلاصه
۴.۵ دلایل تمایل روزافزون به برنامه ریزی با استفاده از رویکرد آینده نگر
۴.۶ نقص های برنامه ریزی شهری در مواجهه با تفکر آینده پژوهی
۴.۶ مدل های ارتباط آینده پژوهی و برنامه ریزی
۴.۷ آینده پژوهی و شهرداری
۴.۸ برنامه های توسعه و آینده پژوهی در آفریقا به منزله یک نمونه جدید
۴.۹ نظام برنامه ریزی شهری در ایران و آینده پژوهی

• دانلود فهرست کامل کتاب

دریافت تصویر جلد
منبع خبر: www.MemarNews.com

مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.