معرفی کتاب «طراحی شهری، فضا و جامعه»

اختصاصی، معمارنیوز- معرفی کتاب «طراحی شهری، فضا و جامعه»

تألیف: دکتر علی مدنی پور؛ استاد دانشگاه نیوکاسل انگلستان
ترجمه: دکتر بهناز امین‌زاده ؛ عضو هیأت علمی دانشکده شهرسازی دانشگاه تهران – مهندس راضیه رضابیگی ثانی
ناشر: انتشارات دانشگاه تهران
تاریخ انتشار: ۱۳۹۵
تعداد صفحات: ۳۳۴
تیراژ: ۵۰۰ نسخه
قیمت: ۲۰۰/۰۰۰ ریال

مقدمه مترجمان:
دانش طراحی شهری با تأکیدات، محورها و گرایش‌های متفاوت و در‌هم‌تنیده‌ای مانند زیبایی‌شناسی، ابعاد اجتماعی و فرهنگی، جنبه‌های ادراکی و ویژگی‌های اکولوژیک، سابقه‌ای طولانی در شکل‌دهی به ارتباط بین محیط و انسان و خلق فضاهای باز برای استفاده از منافع عمومی جامعه داشته  است. برای رشته‌ها و حرفه‌های مرتبط با طراحی محیط کالبدی، فضاهای عمومی شهر بعنوان قلمرو عمومی، نه‌تنها با اشیا، ساختمان‌ها، فرم‌ها و فعالیت‌ها، بلکه با ارزش‌ها، ایده‌ها، قوانین و فرایندهای اجتماعی تعریف می‌شود؛ بنابراین مطالعه و تحلیل فضای شهری نیازمند یک نگرش چندوجهی است. این نوع نگاه وامدار تغییرات‌ محتوایی در دانش و اهمیت یافتن رویکردها و نظریه‌های بین‌رشته‌ای است.

امروزه، پژوهشگران بسیاری از حوزه‌های دانش، پاسخ‌ سوالات پژوهشی خود را در مرز دانش‌های تخصصی طبقه‌بندی شده پیدا میکنند. معماری و شهرسازی و به‌طور کلی دانش طراحی محیط کالبدی نیز چنین تغییر محتوایی را تجربه می‌کند، زیرا مرزهای رشته‌ای با زیرشاخه‌های تخصصی خود بخصوص در حوزه علوم انسانی، کم‌کم در حال محو شدن است. با چنین رویکردی است که انزوای طراحی از مفاهیم و شناخت‌های اجتماعی، فرهنگی و بومی و رویدادهای روزمره زندگی بخش مهمی از انتقادات معاصر را  شکل می‌دهد و  در نتیجه مفاهیمی مانند فضا و فضای اجتماعی، و انگاره مکان بیش از پیش در طراحی شهری اهمیت می‌یابند.
حل مسائل مربوط به فضاهای عمومی در شهرها در اغلب نظریه‌های شهرسازی که بر اهمیت محتوا تأکید دارند، در گرو ایجاد ارتباطی مستدل و منطقی بین عوامل شکل‌دهنده آن  است. در علوم اجتماعی به‌ویژه جغرافیای شهری مطالعات فراوانی در مباحث مربوط به مفهوم فضا وجود دارد. ایده‌های متفاوتی از جمله مفهوم تولید و بازتولید فضای شهری که در حوزه اقتصاد سیاسی فضا مطرح می‌شود؛ فضای شهری دموکراتیک که آزادی‌خواهی و دموکراسی فزاینده و تجلی آن را از ضروریات حیات مدنی تلقی می‌کند؛ و تأکید بر فضای شهری خلاق و پایدار، عمق جدیدی به مطالعات فضای شهری داده است.

این تلاش ها دانش مربوط به فضای شهری را گسترش داده  است، ولی در عمل تأثیر چندانی بر اقدامات عملی طراحی نداشته خصوصاً در کشور ما که به رغم غنای فرهنگی و کالبدی فضاهای شهری در گذشته نه‌چندان دور، و انواع و کارکردهای متفاوت آن، هم‌اینک این فضاها بیشتر در جهت انفصال و از‌هم‌گسیختگی نظم و انسجام اجتماعی عمل می‌کنند؛ نمونه آن تغییر در معنا و مفهوم «میدان» از کانونی برای انجام فعالیت‌های اجتماعی به یک گره ترافیکی و «راه» از یک فضای ارتباط‌دهنده بین دو مکان به فضای جداکننده دو بافت است. فضای شهری به‌عنوان عاملی فعال در فرایند شکل‌گیری رویدادها و فعالیت‌هایی که درون آن اتفاق می‌افتد و نیز در ایجاد تمایزات یا وحدت اجتماعی، و جدایی‌گزینی‌ها یا پیوستگی‌های اجتماعی نقش مهمی دارد. تفکیک‌های اجتماعی و اعیانی‌سازی‌ها بازتابی از نمایش یک قدرت منحصر‌به‌فرد، مصلحت‌اندیشی‌ها و سلایق فردی مدیریتی است و نشان می‌دهد که بین سیاستگذارانی که این‌گونه پروژه‌های شهری را هدایت می‌کنند و واقعیات اجتماعی و شرایط اجتماعی آنهایی که از این فضاها استفاده می‌کنند، فاصله زیادی وجود دارد.

در این کتاب برای ایجاد پیوندی اصولی بین نظریه و عمل، مفاهیم اجتماعی/ اقتصادی و کارکردهای فضای شهری در عرصه پیچیده و درهم‌تنیده خود بررسی می‌شود. مؤلف کتاب، در تحقیقات اخیر خود که با هزینه اتحادیه اروپا و با همکاری گروهی از سراسر اروپا انجام گرفته، موضوعاتی چون اقتصاد دانش‌بنیان و یا محرومیت‌های اجتماعی و تأثیرات آن بر شهرسازی را مورد مداقه قرار داده و در این کتاب بخش‌هایی از این تحقیقات را گزارش کرده  است. ایشان با رویکردی انتقادی در مورد ارتباط بین فرایندهای اجتماعی و اقتصادی، و نقش، کارکرد و تأثیر آن بر ساخت شهرها، از مفهوم «فضای شهری»، به‌عنوان کلیدواژه‌ای مهم برای ایجاد گفتمان بین مباحث اجتماعی و محیط ساخته شده بهره می برد و به بررسی و تحلیل پرسش‌هایی می‌پردازد که موارد زیر از آن جمله اند:
چگونه جنبه های اجتماعی در تولید فضاهای شهری تأثیر می گذارند؟؛ چگونه فضا از طریق فرایندهای اقتصاد سیاسی تولید و بازتولید می شود؟؛ تأثیرات اجتماعی قطعیت‌نگری و محصول گرایی اقدامات شهرسازانه بر محتوا و کارکرد فضای شهری چیست؟؛ چگونه تکه تکه شدن های فضایی سبب گسیختگی های اجتماعی می شود؟ و بالاخره اینکه چگونه طراحی فضا می تواند به عاملی در تولید نابرابری ها و محرومیت های اجتماعی تبدیل شود؟

جایگاه طراحی شهری در کشاکش میان واقعیات اجتماعی و یک طراحی کالبدی خوب از موضوعات اصلی کتاب است که در این مسیر به تحلیل نمونه ها و پروژه های طراحی فضای شهری پرداخته شده است. مؤلف کتاب با رویکردی انتقادی و موشکافانه مباحث کلیدی اقدامات شهرسازانه معاصر در مورد فضاهای شهری را که اتفاقاً در هسته بحث های مربوط به طراحی شهری کشور ما نیز هست، بررسی کرده است و با اعتقاد به اینکه پروژه های طراحی شهری -‌که بر ارزش های اقتصادی تکیه دارند‌- اساس ایجاد دغدغه‌های اجتماعی (جدایی گزینی ها، اعیانی سازی، و محرومیت های اجتماعی) است، به ابزارهای فضایی طراحی شهری برای پیوندهای اجتماعی و خوشه ها و منظومه های خلاق اشاره دارد.
تعاملات پیچیدۀ نیروها در محیط شهری (طبیعی و کالبدی، اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی، و نهادی) و در معرض دید قرار دادن این کنش ها و واکنش ها، ساختار فضای شهری را شکل داده، موجب پویایی آن می شود. ایده های مربوط به فضا، مکان، حیات مدنی، شهر و شهروندان باید به شکلی مستمر بین دیدگاه های مادی و مفهومی، استدلالی و تجربه ای و در مقیاس های کلی و جزئی نوسان کنند و از منابع گوناگون ناشی شوند تا انگیزه  برای رویکردی کل  نگر ایجاد شود. موضوعات مورد بحث این کتاب، برخی به ساختارهای کالبدی و ظاهری، برخی به پایه های استدلالی و برخی دیگر به آزمون فرایندها و تجارب می پردازد و فراتر از محدوده های انحصاری رشته ها، یک زمینۀ مشترک مفهومی و واقعی را در ترکیب مفاهیم اجتماعی، اقتصادی و کالبدی فضای شهری ایجاد می کند. دانشی که از طراحی شهری در اینجا معرفی می شود، چارچوبی برای تحلیل های واقع گرایانه، توسعه فضای شهری و طراحی آن فراهم می کند.

• فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: در مورد طراحی شهری 
تحلیل ماهیت طراحی شهری
پاسخ به چالش‎های ناشی از تغییرات شهری
رویکردی اجتماعی ـ فضایی به طراحی شهری

فصل دوم: شکل‌دهی به محیط شهری  
تحلیل متنی: «طراحی» و «شهری»
تحلیل فنی: طراحان شهری چه کارهایی انجام می‎دهند؟
تحلیل رابطه‎ای: از تقسیم کار رقابتی تا میان‌رشته‎ای بودن
تجزیه‌و‌تحلیل عملکردی: نقش‎های طراحی شهری
تحلیل ‌زمینه‌ای: طراحی شهری ‌به‌عنوان اقدامی چندبعدی و زمینه‌مند
تحلیل تشخیصی: طراحی شهری و مشکلات شهری

فصل سوم: در جست‌وجوی شهری منظم    
دوره اول: تشکیل و سازماندهی شهر قرون وسطایی
دوره دوم: سازماندهی شهر انقلابی
دوره سوم: سازماندهی کلان‌شهر مدرن
دوره چهارم: سازماندهی شهرسازی جهانی
‌‌نتیجه‌گیری

فصل چهارم: شهرسازی ارتباط‌دهنده  
ابزارهای فضایی برای پیوند اجتماعی
از ‌خیابان‌ها به جاده‌‌ها و بازگشت
خیابان: ستون فقرات تجربه شهری جدید
خیابان: ابزاری برای بازآفرینی شهری و برنامه‌ریزی راهبردی
خیابان: مکانی برای نمایش و هیجان
وسایل ارتباطی دیجیتال و فضای شهری
طراحی شهری: اتصال‌دهندۀ گسیختگی‌های فضایی
پیوستگی محتمل
‌‌نتیجه‌گیری

فصل پنجم: شهرسازی بازآفرین    
یک سیارۀ شهری: رشد بی‌قرار تراکم شهری
جهانی ‌شدن و تغییر اقتصاد شهری
شهرها در چرخه‌‌ها ساخته می‎شوند
طراحی شهری ‌به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر اقتصاد
بازآفرینی از طریق ایجاد رقابت
بازآفرینی از طریق تخریب ابداعی
‌شکل‌دهی به خوشه‌‌های بازآفرین
خوشه‌‌های علم و فناوری
محله‎های فرهنگی
‌‌نتیجه‌گیری

فصل ششم: شهرسازی فراگیر  
سازماندهی عملکردی فضای شهری: از تفکیک تا اختلاط کاربری‎ها
تقسیم کار و گسیختگی اجتماعی
تقسیم کار فضایی
کاربری‌های مختلط و یکپارچگی اجتماعی
سازماندهی اجتماعی فضا: محله ‌به‌عنوان واحد فضای شهری
زندگی جدا از هم: تفکیک اجتماعی و گتوسازی
زندگی در کنار یکدیگر: اختلاط اجتماعی و اعیانی‌سازی
مکان‌های فراگیر
فرایندهای فراگیر
نتیجه‌گیری

فصل هفتم: شهرسازی اکولوژیکی  
ردپای گذشته: قطع ارتباط با دنیای طبیعی و اجتماعی
از فتح تا نگرانی
محدود کردن رد پا
حفاظت از محیط زیست
ساختن شهرهای فشرده، متراکم و با کاربری‎های مختلط
افزایش سطوح و ایجاد پیوند میان فضاهای سبز
نمونه‌‌های متقدم دگرگونی شهری
فضاهای باز مدرنیستی
بحران محیط زیستی و زیرساخت‎های سبز
آب در شهر
نتیجه‌گیری

فصل هشتم: شهرسازی دموکراتیک  
فضای عمومی و حکمروایی شهری
حریم‌ها و مرزها
دسترسی به افراد: حباب‎ها و نقاب‎ها
دسترسی به مکان‌ها: حصارها و دیوارها
دسترسی به پشتیبانی و به رسمیت شناخته ‌شدن: عضویت در گروه
دسترسی به مبادلات: کانال‎های اطلاعاتی و ارتباطی
دسترسی به منابع: قوانین و قراردادها
‌‌‌‌‌نتیجه‌گیری

فصل نهم: شهرسازی معناگرا  
زیرساخت‎ معنای عمومی
مفهوم آزادی ‌‌‌به‌مثابه حذف محدودیت‎ها
آزادی منفی و فاصلۀ فضایی
پیامدهای فضای منفی
‌‌یک انگارۀ ترکیبی از آزادی
آزادی ترکیبی، فضای سازنده
طراحی شهری و مفهوم مکان
‌‌‌‌‌نتیجه‌گیری

فصل دهم: شهرسازی اجتماعی ـ فضایی: ارتباط‌ها و گسست‎ها  
ساختن شهرها
جست‌وجوی تاریخی برای دستیابی به نظم اجتماعی- فضایی
مفاهیم و زمینه‌‌ها
ارتباطها و منظومه‌‌ها
منظومه‌‌های ریشه‎دار

دریافت تصویر جلد
منبع خبر: www.MemarNews.com

مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.

هرگونه استفاده از مطالب اختصاصی این سایت بدون کسب اجازه کتبی پیگرد قانونی دارد.