دفاعیه کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران؛ «شناخت مفهوم گذر در تهران نیمه دوم دورهٔ قاجاریه»

جلسه دفاعیه پایان نامه کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، چهارشنبه مورخ ۱۹ تیر ماه ۱۳۹۸ در دانشگاه شهید بهشتی تهران برگزار می گردد.

دفاعیه پایان نامه تحت عنوان:
شناخت مفهوم گذر در تهران نیمه دوم دورهٔ قاجاریه

دانشجو: نیوشا حاجیان
استاد راهنما: دکتر زهرا اهری
داوران: دکتر سیدمحسن حبیبی، دکتر محمد غلامعلی فلاح

چکیده ای از پایان نامه:
گذرها معابر اصلی تهران قاجاری و در زمرۀ مهم‌ترین فضاهای شهری در محدودۀ حصار طهماسبی بودند. آنها نقاط مهم تهران را به هم متصل می‌کردند و بسیاری از بناها و فضاهای عمومی شهر را کنار خود جای داده بودند. بدین‌ترتیب گذرها نه‌تنها بخشی از شبکۀ ارتباطی اصلی شهر را شکل می‌دادند بلکه جزئی از ساختار اصلی شهر تهران بودند.
این تحقیق در پی آن بوده است که مفهوم گذر را در تهران نیمۀ دوم دورۀ قاجاریه بشناسد. نحوۀ کاربرد واژۀ «گذر» در اسناد و متون قاجاری این فرضیه را مطرح می‌کند که گذر در این دوره مفهومی فراتر از معنی قاموسی‌اش، معبر، داشته است. برای آزمون این فرضیه در این تحقیق منابع متنی درجه اول، اسناد شهری، نقشه‌های تهران قاجاری بررسی شده است. نشانه‌شناسی و تفسیر محتوای نقشه‌های تهران قاجاری و تفسیر داده‌های متنی در چارچوب مفاهیم نظری «باهم زیستن»، «مواجهه»، «احساس اهل محلی بودن» در این تحقیق، چهار مفهوم گذر را در تهران دورۀ قاجاریه روشن کرده است: گذر به مثابۀ مجموعه‌ای از فضاهای شهری یکپارچه، مرکز محله، محله، واحدی برای مدیریت شهر.
گذرها از مهم‌ترین فضاهای شهری تهران قاجاری بودند که برخلاف نام‌شان تنها عرصۀ آمد‌و‌شد نبودند و مکانی برای مکث، تجمع، تعامل و در یک کلام عرصه‌ای برای با‌هم زیستن مردم و مواجهه با بیگانگان فراهم می‌کردند. این کیفیت و کارکرد گذرها بیش از همه ناشی از حضور مردم در بناها و فضاهای عمومی واقع در اطراف آنها بود. بنابراین گذر، به مثابۀ فضای شهری، نه فقط در قالب یک معبر بلکه همچون مجموعۀ فضایی یکپارچه تجربه می‌شد. گذر در تهران قاجاری توأمان واجد مفهوم محله و مرکز محله نیز بود. گذرها مردم را برای گذران اوقات روزمره و انجام فعالیت‌های جمعی به خود می‌کشاندند و عرصه‌ای برای تعاملِ مردم ساکن در یک محدوده ایجاد می‌کردند. ازاین‌طریق گذرها در افراد احساس اهل محلی بودن ایجاد می‌کردند. ‌مردم ساکن در محدودۀ اطراف یک گذر خود را اهل آن گذر می‌دانستند و به بخشی از گذر که تراکم بناهای عمومی در آنجا بیشتر بود به مثابۀ مرکز محله می‌نگریستند.
همچنین از اواخر دورۀ ناصری نظمیه از گذر به مثابۀ واحدی برای مدیریت شهر بهره برد. در چارچوب مدیریتی نظمیه هرکدام از محله‌های تهران به پاتوق‌هایی و هر پاتوق به گذرهایی تقسیم شد. هریک از این گذرها محدوده‌ای بود که یک پلیس یا دَهباشی مسئول حفظ نظم آن بود. تعدد و پراکندگی بناهای هر گذرِ نظمیه نشان می‌دهد که گذر به مثابۀ واحدی مدیریتی نیز معبر صرف نبود و به محدوده‌ای دارای سطح اطلاق می‌شد. بنابراین گذر را در تهران قاجاری نباید صرفاً معبر دانست، چراکه در سه مفهوم از چهار مفهوم به دست آمده برای گذر در این تحقیق، گذر به محدوده‌ای دارای سطح نیز اشاره دارد.

* حضور برای عموم آزاد و رایگان است.

زمان: چهارشنبه، ۱۹ تیرماه ۱۳۹۸، ساعت ۸:۳۰ صبح
مکان: تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده معماری و شهرسازی، مرکز مستندنگاری و مطالعات معماری ایران
منبع: آسمانه t.me/asmaaneh
دریافت پوستر
منبع خبر: www.MemarNews.com

مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.