انتشار کتاب «مسابقات معماری و شهرسازی؛ تجارب جهانی، الزامات و توصیه ها»

انتشار کتاب «مسابقات معماری و شهرسازی؛ تجارب جهانی، الزامات و توصیه ها»

گردآورنده: فاطمه تاجیک
مترجمین: امیرعباس ابوطالبی، زهرا بلادر، نگار پیامی، علی خدادادی، مهدی خسروی، دینا درگاهی، اسماعیل رادگهر، نسیم زندی، سید منوچهر سید مرتضوی، مرجان شاهرخیان، شاهین شهریاری، الهام کاظمی نیا، میثم معصومی، پریسا مقدم، ناهید موتمنی، مهدیه مهدی نژاد

ناشر: توسعه ایران
تاریخ انتشار: تابستان ۱۳۹۷
تیراژ: ۵۰۰ نسخه
تعداد صفحات: ۳۱۲
قیمت: ۵۰/۰۰۰ تومان
این کتاب تحت حمایت مادی و معنوی “دبیرخانه دائمی مسابقات معماری و شهرسازی” منتشر گردیده است.

♦ سخن نخست:
در پس بسیاری از بناهایی که گرامی داشته می‌شوند، رقابتی سالم در انتخاب آنها برگزار شده است. باور دارم مسابقات باعث برانگیخته شدن ایده‌های ناب شده و موجب می‌شود بستری مناسب برای خلق بهترین‌ها فراهم گردد.
مسابقات معماری و شهرسازی فعالیتی گروهی و جمعی گاه با مشارکت صدها نفر است که حاکمیت قواعد و قوانین بازی، سازماندهی، راهبری صحیح و بی‌عیب و نقص آنها هم از نقطه نظر برخورداری از بهترین و کارآمدترین نتیجه و هم از زاویه پایبندی به قانون و رفتار عادلانه در رعایت حقوق طرفین ذینفع و درگیر در رقابت و امکان پاسخگویی آتی به نتایج اعلام شده از بیشترین اهمیت برخوردار است.
در این مسابقات، شرکت‌کنندگان ضمن آن‌که هدف بنیادین خود را مستقیما بر قلب مسئله معماری یعنی ایده‌های محوری آن متمرکز می‌کنند، توان الهام‌بخشی شگرفی برای اثرگذاری بر سرنوشت یک پروژه را در اختیار کارفرما قرارداده و هم‌زمان بخش‌ها و گروه‌های مختلفی از جامعه حرفه‌ای و افکار عمومی را نیز درگیر خود می‌نمایند.
از این روی مسابقات معماری شاید از جمله کارآمدترین روش‌ها برای اخذ تضمین‌هایی اطمینان بخش برای دست‌یابی به طرحی خلاقانه، سنجیده و همه سونگر در سرنوشت یک پروژه باشند. نمی‌توان پنهان کرد که مسابقات معماری و شهرسازی زمانی کارکرد درست خود را نشان خواهند داد که اصول بنیادین برگزاری مسابقات با حساسیت دنبال گردد. تعریف درست مسئله، تبیین صحیح مبانی و معیارها، انتخاب و سازماندهی شایسته گروه‌های برگزاری و داوری، اعلان و تفهیم روشن درخواست‌ها، انجام داوری عادلانه، اقدام به هنگام برای عمل به تعهدات و … بخش‌هایی از این حساسیت‌ها به شمار می‌روند.
نظم‌بخشی به مسابقات معماری و شهرسازی و نیاز به سازماندهی و نظارت بر این امر و در نتیجه، تدوین چارچوب و روالی قانونمند برای برگزاری مسابقات سال‌ها است که محل چالش نهادها و گروه‌های مختلف حرفه ای، ذینفعان و متولیان امر بوده است.
دبیرخانه دائمی مسابقات معماری و شهرسازی که به استناد آیین‌نامه جامع برگزاری مسابقات معماری و شهرسازی، مصوب ۱۳۸۱شورای انقلاب فرهنگی تشکیل شده است، در اردیبهشت ماه هزار و سیصد و نود و چهار در معاونت مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی مستقر و آغاز به کار کرد.
تجربه پایش اجرای ضوابط و مقررات موجود در کشور از زمان تشکیل دبیرخانه دائمی تا اکنون و آسیب شناسی مسابقات و مرور تجربه و مقررات آزموده شده دیگر کشورها در امر مسابقات، قدر یقین می‌تواند گامی موثر در ارتقای سطح کیفی مسابقات در راستای نگاه مجدد در اصلاح و تدوین ضوابط و مقررات واقع گردد.
امید است که این مجموعه که با پشتکار جمعی از اهالی حرفه و علاقه مندان این حوزه گردآوری و به زبان فارسی برگردان شده، بتواند در این مسیر راهگشا گردد.
(حامد مظاهریان؛ رئیس دبیرخانه دائمی مسابقات معماری و شهرسازی | تابستان ۱۳۹۷)

♦ درآمد:
بحث از چرایی مسابقات، ما را به آراء گوناگونی در این باره رهنمون می‌کند. ولی اگر پیامدهای مثبت مسابقات را فرض بگیریم و با توجه به آن تاکیدمان بر برگزاری مسابقات معماری و شهرسازی و چگونگی آن باشد، گریزی نیست بر طراحی ضوابط و مقررات در این باره و مکانیزم‌هایی برای اجرا و نظارت آن.
مرور ضوابط و مقررات در کشورهای دیگر و تنوع نگاه به چگونگی این ضوابط نشان می‌دهد که گاه مکانیزم تشویقی و گاه مکانیزم الزام‌آور بودن در تنظیم مفاد این مقررات تاکید می‌شود. چرایی این تنوع نگاه نیاز به مطالعه ای تخصصی دارد، ولی آنچه مسلم فرض می‌گردد و می‌تواند یکی از دلایل محسوب شود، ساختارهای متفاوت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و … در این کشورهاست.
تنوع نظام معماری و ساخت و ساز کشور ایران نیز با تمایز بودجه ای، به دو نظام فنی و اجرایی (بودجه عمرانی) و نظام مهندسی (بودجه غیر عمرانی) طراحی گردید. جدایی این دو نظام از منظر ساختاری و اجرایی موجب گردید که سیستم فنی اجرایی کشور به فکر طراحی ضوابط برای پروژه‌هایی عمرانی بیفتد که متعاقب آن، نشریه ۲۴۰ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور (راهنمای برگزاری مسابقات معماری و شهرسازی ایران) طراحی شد که وجه پیشنهادی و تشویقی داشت، ضرورتا الزام‌آور نبود، در حکم راهنما تلقی می گردید و تنها مسابقات با موضوع پروژه‌های عمرانی را شامل می شد.
در مراحل بعدی تحول ضوابط و مقررات مسابقات معماری و شهرسازی در ایران، قانونمندی تمام مسابقات معماری و شهرسازی کشور هدف واقع شد. در این راستا ضرورت سیر ضوابط از قالب راهنما به ضوابط الزام‌آور (برای کلیه دستگاه‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی در بخش‌های دولتی و غیر دولتی) این بار منتج به تدوین آیین‌نامه برگزاری مسابقات معماری و شهرسازی (مصوب ۱۳۸۱ شورای انقلاب فرهنگی) گردید.
در آیین‌نامه مذکور، نهاد مسئول در امر ساماندهی و نظارت مسابقات معماری و شهرسازی، وزارت راه و شهرسازی پیش‌بینی شده بود که در این راستا دبیرخانه دائمی مسابقات معماری و شهرسازی در اردیبهشت ماه هزار و سیصد و نود چهار در وزارت راه و شهرسازی تشکیل گردید.
امروز پس از گذشت قریب به ۳ سال از تجربه تشکیل دبیرخانه دائمی مسابقات معماری و شهرسازی و اجرای آیین‌نامه مذکور، نگاه مجدد به ضوابط موجود و اصلاح آن با توجه به تجارب دیگر کشورها امری اجتناب ناپذیر جلوه می‌نماید.
در این راستا گردآوری و ترجمه ضوابط و مقررات مربوط به مسابقات معماری و شهرسازی در برخی از کشورها با کوشش بی دریغ جمعی از اهالی حرفه و دانشگاه و علاقه‌مندان معماری این مرز و بوم و با راهبری دبیرخانه دائمی در تابستان ۱۳۹۷ امکان‌پذیر گردید…
(علی خدادادی؛ دبیر دبیرخانه دائمی مسابقات معماری و شهرسازی | تابستان۱۳۹۷)

♦ مقدمه:
مسابقات معماری و شهرسازی عرصه‌ی تجارب متفاوتی است و همین امر سبب شده که مسابقات، همواره موضوعی جذاب برای معماران و شهرسازان باشند. مسابقات همچنین فرصت‌های متعددی را برای اهالی حرفه، کارفرمایان (اعم از دولتی و خصوصی)، مسئولین و مردم پدید می‌آورند و با ایجاد فضایی رقابتی و پرهیجان، سبب پویایی در حرفه می‌شوند. از سویی دیگر، مسابقات معماری عرصه‌ی بروز ایده‌های نو و خلاقانه هستند و راهکارهای گوناگون برای یک موضوع طراحی را به نمایش می‌گذارند و به همین جهت فرصت مناسبی را جهت مقایسه پدید می‌آورند و سبب ارتقای سطح حرفه‌ی معماری در کشور می شوند.
از طرفی دیگر، عملکرد ضعیف در برگزاری مسابقات معماری -که شایعترین دلیل آن عدم تسلط به ضوابط و قوانین موجود است- ، می‌تواند علاوه بر ایجاد حس ناامیدی در حرفه، سبب اتلاف هزینه و زمان شود. این در حالی است که مسابقات معماری این قابلیت را دارا هستند که به شرط سلامت فرایند و تداوم برگزاری مسابقات موفق، می‌توانند جریان‌ساز باشند.
در دنیا، مسابقات معماری به عنوان راهکاری برای انتخاب بهترین و خلاقانه‌ترین طرح ممکن به حساب می‌آیند و به همین دلیل تمایل زیادی از طرف شرکت‌ها، دفاتر و معماران بزرگ برای شرکت در مسابقات وجود داشته و دارد. کشورهای مختلف، بر اساس قوانین و آیین‌نامه‌های داخلی –که در برخی کشورها لازم‌الاجرا و در برخی پیشنهادی و تشویقی است- مسابقات داخلی خود را برگزار می‌کنند. در هر کشور با توجه به تجارب حرفه‌ای برگزاری مسابقات، آیین‌نامه‌ها و ضوابط جامعی برای مسابقات معماری و شهرسازی وجود دارد. بدیهی است هر چه محتوای آیین‌نامه‌ دقیق‌تر و تخصصی‌تر باشد، پشتوانه‌ی قوی‌تری برای برگزاری موفق مسابقات ایجاد می‌کند.

در ایران، در سال ۱۳۸۱ شورای عالی معماری و شهرسازی “آیین‌نامه جامع برگزاری مسابقات معماری و شهرسازی” را به پیشنهاد “فرهنگستان هنر” تصویب کرد. در سال ۱۳۹۴ و با تشکیل دبیرخانه دائمی مسابقات معماری و شهرسازی، مسیر نظام‌مند شدن فرایند برگزاری مسابقات داخلی شکل جدیدی به خود گرفت. اکنون و پس از گذشت حدود سه سال از تشکیل دبیرخانه، شاهد اتفاقاتی مثبت در برگزاری مسابقات داخلی معماری بوده‌ایم. از آن‌جا که همواره مسابقات معماری و شهرسازی از موضوعات چالش برانگیز حرفه‌ی معماری بوده و هست، الزام به رعایت مفاد آیین‌نامه‌ی موجود می‌تواند با جلوگیری از ایجاد حواشی کمتر، سبب اصلاح فرآیند مسابقات شود.
در این مجموعه، تعدادی از آیین‌نامه‌های کشورهای مختلف را گنجانده‌ایم تا ضمن آشنایی با قوانین و دستورالعمل‌های سایر کشورها، امکان قیاس میان آیین‌نامه‌های موجود را فراهم آوریم و از تجارب دیگر کشورها در اصلاح آیین‌نامه موجود و در نتیجه، برگزاری هر چه بهتر مسابقات داخلی استفاه نماییم.
در این مجموعه، آیین‌نامه‌های ایران، دوازده کشور از مناطق مختلف جهان شامل کشورهای ژاپن، هند، آلمان، اتریش، انگلستان، ایسلند، دانمارک، فنلاند، افریقای جنوبی، استرالیا، امریکا و کانادا و همچنین آیین‌نامه‌ی یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل) گردآوری شده است. انتخاب آیین‌نامه‌ها بر اساس موقعیت جغرافیایی (انتخاب کشورها از هر پنج قاره‌ی جهان)، قدمت برگزاری مسابقات معماری و شهرسازی (کشورهای توسعه یافته) و تجارب نوپای برگزاری مسابقه (کشورهای در حال توسعه) صورت گرفته است. آیین‌نامه‌ها به ترتیب حروف الفبایی نام قاره‌ها و سپس نام کشورهای هر قاره آمده است. و در انتها، آیین‌نامه‌ی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) برای برگزاری مسابقات بین‌المللی معماری و شهرسازی آورده شده است…
امید است مجموعه‌ی حاضر بتواند برای اهالی حرفه، پژوهشگران و متولیان امر درحوزه‌ی مسابقات معماری و شهرسازی مفید واقع شود.
(فاطمه تاجیک؛ مدیر پروژه | تابستان ۱۳۹۷)

♦ فهرست مطالب کتاب:
درآمد
مقدمه

آسیا
ایران
ژاپن
هند

اروپا
آلمان
اتریش
انگلستان
ایسلند
دانمارک
فنلاند

افریقا
افریقای جنوبی

اقیانوسیه
استرالیا

امریکا
امریکا
کانادا

یونسکو
منابع

دریافت تصویر جلد
منبع خبر: www.MemarNews.com

مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.