انتشار کتاب «فرهنگنامۀ بناهای دینی پیش از اسلام ایران»

انتشار کتاب «فرهنگنامۀ بناهای دینی پیش از اسلام ایران»

نویسنده: میترا آزاد؛ دانشگاه شهید بهشتی
ناشر: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی
تاریخ انتشار: ۱۳۹۶
تیراژ: ۱۰۰۰ نسخه
تعداد صفحه: ۴۹۹
قیمت: ۴۰/۰۰۰ تومان

پیشگفتار:
شمار اندک اطلاعات در زمینۀ معماری ایران، به ویژه آثار معماری پیش از اسلام، که به سبب دیرینگی دچار فرسودگی و تخریب شده اند، همواره یکی از دغدغه های نگارنده بوده است. با توجه به تعدد دانشجویان رشتۀ معماری و گرایش های مرتبط با آن، کمبود واحدهای درسی در زمینۀ مطالعه و شناخت معماری ایران به شدت احساس می شود. از سال ۱۳۷۵، در پی تدریس درس های “مطالعه و شناخت بناهای پیش از اسلام ایران” و “طرح مرمت و احیای محوطه های باستانی” در مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی، مطالعه و گردآوری اطلاعات در مورد این بخش از تاریخ معماری ایران، که همسو با علاقۀ شخصی نگارنده نیز بود، آغاز شد. این سخن گیرشمن به نقل از هرودت – درکتاب هنر ایران، ماد و هخامنشی- که ایرانیان در پیش از اسام معبد نداشتند، انگیزه ای شد تا در کنار نگاهی عمیق تر به بناهای دینی این دوره، به بررسی ویژگی های معماری آن بپردازم. اکتشافات باستان شناسی تپۀ زاغۀ قزوین و شاخص بودن یکی از فضاهای آن به نام معبد منقوش زاغه مربوط به هزارۀ ششم تا هفتم ق.م.، دلیل محکمی بر رد ادعای هرودت و سرآغاز تحقیقات این کتاب شد.

کتاب حاضر نتیجۀ بیش از هفده سال تحقیق دربارۀ بناهای دینی پیش از اسام ایران، از هزارۀ هفتم ق.م. تا ابتدای سدۀ هفتم م. است. از سال ۱۳۷۸ در تحقیق درس های مختلف دورۀ دکتری پژوهش هنر دانشگاه تربیت مدرس نیز بر بناهای دینی این دوره تأکید شد و رسالۀ دکتری نگارنده بررسی تحول بناهای مذهبی دورۀ ساسانی به بناهای مذهبی سده های نخست اسلامی «نیز با عنوان با راهنمایی دکتر محمدرضا پورجعفر و مشاورۀ دکتر محمود طاووسی و دکتر علی اصغر» ایران میرفتاح به انجام رسید. در این رساله، بناها به ترتیب زمانی و دورۀ تاریخی و در دورۀ ساسانی با توجه به مکان، طبقه بندی شدند.

در این کتاب، تمام بناهای دینی دوره های قبل از اسلام مانند اقوام کهن، مادها، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان بررسی شده است که شامل نیایشگاه های صخره ای، محوطه های مقدس، آرامگاه های صخره ای، آتشدان ها، بناهای مذهبی چهارگوشه و آرامگاه های شاهان، معابد آناهیتا، آتشکده های بزرگ و کوچک و چهارطاقی هایی است که در مراکز مهم استا نها و در مسیر راه های کهن باستانی قرار داشتند. برخی از کاخ های این دوره که به کاخ- آتشکده موسوم اند، به همراه کلیساها و کنیسه های این دوره نیز بررسی شده اند. از ای نرو با توجه به این که در کنار آرامگاه های مهم شاهان و بزرگان این دوره، مراسم مذهبی برگزار می شده، این ابنیه نیز به مثابه بنای دینی معرفی شده اند. اگر در قلعه شهر یا تپه ای بنا یا آتشدانی قرار داشته باشد، بنای دینی با نام قلعه شهر و تپه معرفی شده و نقوش برجسته ای که نقش خدایان در آن باشد نیز در آن مجموعه آمده است.

در این کتاب، همۀ بناهای دینی شناخته شده در ایران تا ابتدای قرن اول هجری به ترتیب حروف الفبا معرفی شده اند. در این معرفی، پس از نام بنا، محل و نشانی آن، اطلاعات مربوط به هر بنا، با توجه به منابع کتابخانه ای موجود و برداشت میدانی نگارنده از برخی بناهای دینی پیش از اسام ایران، ارائه می شود. برای گردآوری و ثبت و ضبط از کتب تاریخ هنر مربوط به دوره های پیش از تاریخ، ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و همچنین از مقاله ها و کتاب های باستان شناسان ایرانی وخارجی و اسناد دولتی و پایان نامه های دانشجویی نیز استفاده شده است. برای پرونده های ثبتی نیز از سایت دانش نامۀ تاریخ معماری ایرانشهر و دفتر ثبت آثار تاریخی سازمان میراث فرهنگی کمک گرفته شد. در بخش اسناد غیرمکتوب از تصاویر و نقشه های موجود در کتاب ها، پرونده های ثبتی بناها، تحقیقات دانشجویان و آرشیو نگارنده که برای تدوین رسالۀ دکتری تهیه شده بود، استفاده شده است. معدودی از بناهای خارج از محدودۀ فعلی ایران، یا آن هایی که اطلاعات درخورتوجهی نداشتند، به بخش پیوست فرهنگنامه منتقل شدند. درنهایت اطلاعات حدود دویست و هشتاد بنای دینی پیش از اسلام که در درون و برون مرزهای کنونی ایران قرار دارند، در این کتاب گردآوری شده اند که امید است سرچشمۀ مفیدی برای تحقیقات آتی تاریخ معماری ایران باستان باشد.

• فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار
مقدمه

آ-الف
آتشکوه، آتشکده
آذربرزین مهر، آتشکده
آذرجو، چهارطاقی
آغمیون، چهارطاقی
ابرقو، مسجد بیرون (ابرکوه)
ابیانه، آتشکده
احمدآباد، چهارطاقی
ارشت، چهارتاقی
ارمو، چهارطاقی
اسپاخو، کلیسا
استخر، محوطه
استر و مردخای، آرامگاه
اسماعیل، دخمه های سنگی
اشکفت سلمان، محوطه مقدس
اصفهان، آتشگاه
الزین، چهارطاقی
امامزاده دوازده تن
اندیکا، چهارطاقی
اوطاق، چهارطاقی
ایج، چهارطاقی
ایزدخواست، چهارطاقی
ایوان کرخه

ب
باباجان، تپه
بازه هور، چهارطاقی
فرهنگ نامۀ بناهای دینی پیش از اسلام ایران
باغ بدره، آتشدان
باغ ملک، چهارطاقی
بام فرهاد، گوردخمه
بتخانه، نیایشگاه
برجین، آتشکده
برچشمه (۱)، چهارطاقی
برچشمه (۲)، چهارطاقی
بردچله، آتشدان
بردنشانده، محوطه باستانی
برده کنته، آتشکده
برزو، آتشکده
بسطام، معبد
بندیان، معبد
بی بی کند، دخمه سنگی
بیستون، محوطه باستانی
بیشاپور، محوطه

پ
پاسارگاد، آتشدان
پیرچم، چهارطاقی
پیررباط، چهارطاقی
پیر سبز چک چک، آتشکده
پیرماه شاه، قلعه

ت
تپتی آهار، آرامگاه
تپه آتشکده
تپه چهارطاق، آتشکده
تپه حصار، کاخ
تپه میل، آتشکده
تخت رستم، چهارطاقی
تخت سلیمان، آتشکده
تخت سلیمان، آتشکده شاهی
تخت سلیمان، معبد آناهیتا
تخت مسجدسلیمان، آتشکده
تخت نشین، چهارطاقی (فیروزآباد)
تشان، کلیسا
تشویر، چهارطاقی
تل جنگی، چهارطاقی
تل جیران، چهارطاقی
تنگ چک چک، چهارطاقی
تنگ سروک، نقش برجسته
تنگ سولک، نقش برجسته
تورنگ تپه، چهارطاقی

ج
جره، چهارطاقی
جولیان، آتشکده

چ
چاهک، چهارطاقی
چغازنبیل، معبد
چله خانه، غار
چم نرگسی، آتشکده
چم نمشت، چهارطاقی
چهارده، آتشکده
چهارطاق، آتشکده
چهارطاقی گنبد
چیر، مقبره صخره ای

ح
حسنلو، محوطه باستانی
حضرت مریم، کلیسا
حبقوق نبی، آرامگاه

خ
خار ک (جزیره)، آتشکده
خارک، کلیسا
خرم دشت، چهارطاقی
خسرو، کاخ
خورآباد، چهارطاقی
خورهه، معبد
خیرآباد، چهارطاقی

د
داراب، آتشکده
دال رین، گوردخمه
داودخت، گوردخمه
دره شه، چهارطاقی
دروا، آتشکده
دکان داوود، گوردخمه
دهانه غلامان
ده شیخ، چهارطاقی

ر
رحمت آباد، چهارطاقی
رهنی، چهارطاقی

ز
زاربلاغ، معبد
زاغ، چهارطاقی
زاغه، معبد
زندان سلیمان، پرستشگاه

س
سدوک، مقابر صخره ای
سراب ذهاب، آتشگاه
سرخه ده، گوردخمه
سروستان، کاخ
سکاوند، گوردخمه
سلطان آباد، چهارطاقی
سمیران، چهارطاقی
سیاهگل، چهارطاقی
سیمکان، چهارطاقی

ش
شدّی، مقابر صخره ای
شگفتی، غار
شمی، معبد
شوش، آتشکده
شهرستانک، قلع هدختر
شهر سوخته
شیان، معبد
شیخ عالی، چهارطاقی
شیرکوه، چهارطاقی
شیرین و فرهاد، طاق

ص
صحنه، گوردخمه (ها)

ط
طاق پل هیان، چهارطاقی
طاق گرا، معبد
طالش، آتشگاه

ظ
ظالمی، چهارطاقی
ظهرشیر، چهارطاقی

ع
عقدا، چهارطاقی
عقدا، مسجد جامع
علی آباد، چهارطاقی
علی وطنی، چهارطاقی

ف
فخریکا، گوردخمه
فراته داران، معبد
فراشبند، چهارطاقی
فردجان، آتشکده
فرهادآباد، چهارطاقی
فیروزآباد، کاخ
فیشور، چهارطاقی

ق
قارنی یارخ، گوردخمه
قاضی خان علیا، چهارطاقی
قبرسلطان، چهارطاقی
قجر، چهارطاقی
قدمگاه آذرشهر، معبد
قدمگاه جهرم، آتشکده
قدمگاه چاشت خوار، معبد
قراول، چهارطاقی
قره کلیسا
قصرشیرین، چهارطاقی
قط بآباد، چهارطاقی
قلعه دار، چهارطاقی
قلعه داور، آتشکده
قلعه دختر، فیروزآباد
قلعه دختر، قم
قلعه ضحاک، چهارطاقی
قنات باغ، چهارطاقی
قیز قلعه سی، آتشدان
قینسر، چهارطاقی

ک
کازرون، چهارطاقی
کراته، چهارطاقی
کرفتو، غار
کرکلک ورمیان، چهارطاقی
کرمجگان، چهارطاقی
کل خرابه، معبد صخره ای
کلم، چهارطاقی
کمبوجیه، مقبره
کُنارسیاه، چهارطاقی
کنگاور، محوطه باستانی
کنگلو، قلعه
کورانگون، معبد
کوروش، آرامگاه
کوسان، چهارطاقی
کوش کاردشیر
کول فرح، محوطه
کوه خواجه، آتشکده
کهنارو، چهارطاقی
کیورز امیرآباد، تپه

گ
گرکویه، آتشکده
گره چغا، تپه آتشکده
گز، آتشکده
گل سرخدان، آتشکده
گمب فسا، آتشکده
گودین تپه، قلعه شهر
گوردختر، آرامگاه
گور دوپا، آتشکده
گیلان غرب، چهارطاقی
گیلانکشه، آتشکده

ل
لائودیسه، معبد
لنگرود، چهارطاقی

م
مارتوما، کلیسا
مارخنه،کلیسا
ماردانیال، کلیسا
مارسرکیس، کلیسا
ماریوخنه، کلیسا
ماه فرخان، چهارطاقی
مزیجان، چهارطاقی
مغ، آتشکده
مقام صاح بالزمان، گوردخمه (ها)
مند، نیایشگاه
منصورآباد، چهارطاقی
موشکان، چهارطاقی
موک، چهارطاقی
مولاب، چهارطاقی
میترا، معبد
میرمظفر، چهارطاقی
میل میلونه، آتشدان
میمند، آتشکده

ن
نارین قلعه (نایین)
نخلک، چهارطاقی
نطنز، چهارطاقی
نقاره خانه، چهارطاقی
نقش رستم، آتشدان های نقش برجسته
نقش رستم، محوطه مقدس
نقش رستم، نیایشگاه
نگار، چهارطاقی
نورآباد، برج
نوشیجان، تپه
نویس، چهارطاقی
نیاسر، آتشکده
نیاسر، غار
نیایشگاه بیستون

و
ورجووی، معبد، نیایشگاه
ونداده، چهارطاقی

ه
هدر، دخمه
هگمتانه، محوطه
هینزا، معبد

دریافت تصویر جلد
منبع خبر: www.MemarNews.com

مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.