انتشار کتاب «طرح واره ذهنی و تولید فضا»

انتشار کتاب «طرح واره ذهنی و تولید فضا»

پدید آور: بهراد فرمهینی فراهانی
ناشر: انتشارات آذرخش
تاریخ انتشار: چاپ اول | ۱۴۰۰
شمارگان: ۵۰۰ نسخه
تعداد صفحات: ۱۹۸ صفحه
قیمت: ۷۲/۰۰۰ تومان

♦ متن پشت جلد کتاب:
این کتاب کوششی نظری است در راستای روشن‌کردن این مسأله که مطالعه‌ی تولید و دگرگونی فضای شهری، نیازمند مطالعه‌ی طرح‌واره‌های ذهنی گروه‌های اجتماعی کنشگر در فضایی مشخص است؛ طرح‌واره‌هایی که صورتی گزاره‌ای دارند. از این رو، به اتکای ملاحظات منطقی برگرفته از آرای هگل، نظریه‌ی تولید فضای هانری لوفور تشریح شده است. سپس، بر اساسِ آرای لِو سمینوویچ ویگوتسکی در علمِ روان‌شناسی شناختی و میخائیل باختین در زبان‌شناسی، به نقد آن بخش از نظریه‌ی تولید فضا پرداخته شده که با بازنمایی واقعیت در روانِ انسان در پیوند است. در ادامه چیستی فرهنگ و چگونگی تغییرپذیرفتن آن از منظر طرح‌واره‌های ذهنی روشن شده و ادعا شده است که طرح‌واره‌های ذهنی گروه‌ اجتماعی ـ بی‌آنکه پژوهشگر، گرفتار ذهن‌گرایی شود ـ باید مبنای تحلیل مطالعه‌ی تولید و دگرگونی فضای شهری قرار گیرد. در این راستا منابع متنی ابزار لازم برای پژوهش بوده، و از این رو، تحلیل روایت‌های گروه‌های اجتماعی، روشی برای مطالعه‌ی منظر ذهنی شهر است.

♦ تشریح محتوای کتاب:
فصول این کتاب که در ۱۹۸ صفحه به نگارش در آمده است، به شرح زیر است:
فصل اول؛ رویکردی مقدماتی به مساله: در این فصل پس از بیان مساله، مفروضات پایه و روش‌ شناختی بیان شده است. همچنین چگونگی آزمون ادعای نظری این کتاب نیز به اختصار شرح داده شده است.
فصل دوم؛ ملاحظات منطقی تولید و دگرگونی فضای شهری: در این فصل مسائل کلیدی مربوط به منطق هگلی به اختصار شرح داده شده اند تا جهت‌ گیری و مبانی بحث‌ های فصل‌ های آتی برای خوانندگان محترم بیان شده باشد.
فصل سوم؛ نظریه‌ی تولید فضای لوفور: فصل سوم به شرح نظریه‌ ی تولید فضای لوفور، با تاکید بر سه مومنت یا لحظه‌ ی فضایی لوفور که به سه‌گانه‌ ی فضایی نیز مشهور شده است پرداخته شده است. همچنین مباحثی مانند چیستی فضا، انواع فضا، رابطه‌ ی فضا و طبقه‌ ی اجتماعی و غیره باز شده اند. این فصل نسبتاً مفصل بدون آنکه به نقد نظریه‌ ی لوفور بپردازد، سعی می‌کند که ابعاد مختلف نظریه‌ ی تولید فضا را، با پرهیز از ابهاماتی که در بیان بسیاری لوفوری‌ ها وجود دارد، باز نمایند.
فصل چهارم؛ زبان و ماهیت گفت‌ و گویی اندیشه: تاکید فصل چهارم کتاب بر نظریه‌ ی لو سمینوویچ ویگوتسکی است. ویگوتسکی از روانشناسان شهیر روس است که نظریات وی، امروز مورد توجه بسیار اندیشمندان علم شناخت و پداگوژی در دنیا قرار گرفته است. این فصل که کمی دشوار است، به آرای باختین نیز مراجعه می‌ کند و در نهایت زمینه‌ ای فراهم می‌ آورد تا خواننده‌ با شگفتی‌ های علوم شناختی آشناتر شده، و نظریه‌ ی ویگوتسکی را تا حدودی که برای نقد نظریه‌ ی لوفور دارای اهمیت است، دریابد.
فصل پنجم: طرح‌ واره‌ی ذهنی و فرهنگ: فصل پنجم، فصلی کوتاه است که خواننده را با مفهوم طرح‌ واره‌ی ذهنی که مورد توجه روانشناسان شناختی است آشنا می‌ سازد. همچنین سعی می‌ شود که نشان داده شود که تحریف اذهان از چه روی با تحریف طرح‌ واره‌های ذهنی در ارتباط است. در نهایت، مفهوم فرهنگ بر پایه‌ ی طرح‌ واره‌های ذهنی و تغییرات آن‌ ها در ذهن تعریف شده است. مفاهیمی مانند آگاهی کاذب، هژمونی و تغییرات آگاهی، با مفاهیمی که در این فصل بیان می‌ شوند در ارتباط است.
فصل ششم: تولید فضای شهری و طر‌ح‌ واره‌ی ذهنی گروه اجتماعی: فصل ششم با نقد نظریه‌ ی تولید فضای لوفور و تدقیق آن مرتبط است. ادعای اصلی نویسنده نیز در همین فصل مطرح می‌ شود و چهارچوب نظری تولید فضا از زاویه‌ ی طرح‌ واره‌های ذهنی نیز مشخص می‌شود. این فصل در حکم نتیجه‌ گیری بر مبنای فصول دوم تا پنجم است.
فصل هفتم: روایت ها و منظر ذهنی شهر: فصل هفتم در اصل کمی جلوتر از ادعای اصلی کتاب پیش می‌رود و به این موضوع می‌ پردازد که ادعای نویسنده با چه ابزاری قابل آزمون بوده و تحلیل بر مبنای طرح‌ واره‌های ذهنی، چه ابزاری دارد. یکی از این ابزار روایت‌ ها است. اما توضیح داده می‌شود که روایت‌ ها باید روایت‌ های گروه‌ های اجتماعی باشند، وگرنه پژوهشگر شهری از حقیقت فضای شهری دور خواهد ماند و ممکن است که دام بیش‌ تفسیر بیفتد. بر همین مبنا، رابطه‌ ی مکان و خاطره‌ی جمعی یا حافظه‌ ی جمعی با گروه اجتماعی نیز مشخص بیان می‌شود و این مسائل تا حدودی که به ساختار اصلی کتاب لطمه وارد نیاورند، طرح می‌شوند.
در پایان سخن پایانی نویسنده با خوانندگان آورده شده است که سمت‌ گیری مطالعات آتی را مشخص کرده است.
پیوستی در مورد بیش‌ تفسیر متن از اومبرتو اکو به همراه فهرست مطالب نیز در انتهای کتاب آورده شده است.

♦ توضیحات مختصر در مورد کتاب: (برگرفته از فصل ۱: رویکرد مقدماتی به مساله)
هدف نویسنده روشن ساختن این مهم است که مطالعه ی تولید و دگرگونی فضای شهری از طریق مطالعه ی بازنمایی آن در ذهن آدمی و بررسی پویایی طرح واره های ذهنی در طی دوره ی تاریخی مشخصی ـ و البته با حساسیت به زمینه های تاریخی که امکانات و محدودیت های کنش را فراهم می آورد ـ میسّر است؛ به طوریکه طرح واره های ذهنی و شیوه ی اندیشیدن هر فرد متاثر از آن گروه های اجتماعی است که فرد عضوی از آنها است. در این راستا، منابع متنی ابزار لازم برای چنین پژوهش هایی هستند.
در مسیر اثبات این مدعا، فرمهینی فراهانی موضوعات چالش برانگیز دیگری را نیز روشن می‌سازد. از جمله آنکه:
۱) برخلاف باور نومارکسیست هایی مانند لوفور، فضا یکی از پایه های تولید نیست. نویسنده کتاب با این دست نگرش ها، که جایگاه فضا را چنان می انگارند که گویی عاملی کلیدی و تعیین کننده در کنش افراد است، مخالف است. وی مدعی است که در زمانه‌ای که چیرگی با روش علمی است، نمی شود در مورد چیزی خیال پردازی کرد، و سپس با قلم فرسایی بسیار و مرعوب ساختن برخی از خواننده ها، آن خیال را به جای واقعیت قالب نمود.
۲) رابطه ی فرهنگ و تولید فضای شهری را میتوان از منظر تغییر طرح واره های ذهنی و نهادی شدن آنها تعریف کرد، که خود متاثر از وجود یا هستی اجتماعی است.
۳) روشِ شهرسازانی که شناخت یک فضای شهری را به مطالعه ی فرم شهر می کاهند، ناقص است. اندیشه بلاواسطه شکل نمی‌گیرد و کنشِ اندیشه، کلامی است. از این رو، نویسنده تلاش کسانی را که با رویکرد و روش صرفاً پدیدارشناسانه سعی در شناخت فضا دارند، ناقص و ناباروَر می‌داند.
۴) به باور بهراد فرمهینی فراهانی، روایتِ افراد از یک فضای شهری مشخص ـ که یکی از مهم ترین منابع متنی است ـ قابل مقوله‌بندی در قالب روایت های گروه های اجتماعی کنشگر در آن فضا است. به طور کلی، در درون هر گروه اجتماعی دریافت نسبتاً مشابهی از یک فضای شهری وجود دارد که تفسیرها و کنش اعضای آن گروه را متاثر می سازند. بنابراین، وی با کسانی مخالف است که با بحث در خصوص روایت های افراد از یک فضای شهری مشخص، چنان سخن به میان میآورند که گویی شناخت فضاهای شهری ممکن نیست، یا تصوّر میکنند که برای شناخت یک فضا باید به شمار کنشگران، روایتها را شنید تا از این رهگذر شاید بتوان به حقیقت آن فضا نزدیک شد. به عبارت دیگر، حقیقت متکثر نیست؛ اگرچه که بازنمایی‌‌های ذهنی آن متکثر است.
۵) تحلیل و تفسیر روایت های گروه های اجتماعی، بدون مطالعه ی دقیقِ بسترِ تاریخی تغییرات در شرایط مادی و معنوی گروه های مورد پژوهش، می تواند به سادگی مسیر پژوهش را به بیراهه کشانده و پژوهشگر را در دام ذهن گرایی بیاندازد. چراکه پیش فرض این روش پژوهش آن است که آنچه بازنمایی می شود واقعیت دارد و حقیقی است. حال آنکه خطاهای شناختی و شرایط مادی زندگی کسانی که راویان فضا هستند، بر چگونگی بازنمایی واقعیت در ذهن و شکل گیری طرح واره های ذهنی ایشان موثر است.

♦ فهرسـت مطالـب کتـاب: 
قدردانی

۱. رویکردی مقدماتی به مساله
– سرآغاز 
– طرح مساله 
– مفروضات پایه 
– مساله ی ذات 
– مساله ی ساختار و عاملیت 
– مساله ی پرسپکتیویسم 
– مساله ی نظریه سازی 
– مساله ی هستی شناسی و شناخت شناسی 
– آزمون ادعا

۲. ملاحظات منطقی تولید و دگرگونی فضای شهری
– مقدمه 
– شوند: گذار دیالکتیکی از منفیت
– واسطه مندی 
– مساله ی عقل و شعور 
– تقدم هستی شناسی 
– شهر، نمودِ نیروهای فرهنگی تاریخی 
– نتیجه گیری

۳. نظریه ی تولید فضای لوفور
– شرح نظریه ی تولید فضای لوفور 
– بحث نخست؛ چیستی فضا 
– بحث دوم؛ سه گانه ی فضایی 
– بحث سوم؛ انواع فضا 
– بحث چهارم؛ رابطه ی فضا و طبقه ی اجتماعی 
– بحث پنجم؛ ضرب آهنگ ها 
– تاملی بر نظریه ی تولید فضا 
– سه لحظه ی فضایی لوفور چیست؟ 
– چرا موضوع بدن برای لوفور اهمیت دارد؟ 
– فضای مطلق، فضای انتزاعی و فضای تفکیکی چیستند؟ 
– تحلیل ریتم و زندگی روزمره در نظام فکری لوفور چه جایگاهی دارد؟ 
– پروژه ی رهایی بخشی برای لوفور چگونه تعریف می شود؟ 
– به سوی نقد نظریه ی لوفور

۴. زبان و ماهیت گفت وگویی اندیشه
– مقدمه 
– زبان و آگاهی 
– جمع بندی

۵. طرح واره ی ذهنی و فرهنگ
– طرح واره و کارکرد آن 
– دستکاری تعمّدی طرح واره ها
– پرسش، تغییر طرح واره، فرهنگ 
– جمع بندی

۶. تولید فضای شهری و طرح واره ی ذهنی گروه اجتماعی
– نقد نظریه ی لوفور 
– چارچوب نظری تولید فضای شهری و واحد تحلیل آن 
– جمع بندی

۷. روایت ها و منظر ذهنی شهر
– مساله ی روایت 
– آواهای فضای شهری 
– مطالعه ی حافظه ی جمعی بر مبنای روایت های فردی
– پیوند حافظه و مکان 
– گروه اجتماعی، سبک زندگی، فضای شهری 
– جمع بندی

سخن پایانی
– مسیر مطالعاتی پیشِ رو

پیوست
– تفسیر و بیش تفسیر متن

فهرست منابع
– منابع فارسی 
– منابع لاتین

*دریافت بخشی از فصل اول کتاب (مقدمه| طرح مسأله)

دریافت تصویر جلد
منبع خبر: www.MemarNews.com
مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.
هرگونه استفاده از مطالب اختصاصی این سایت بدون کسب اجازه کتبی پیگرد قانونی دارد.