نگاهی به کتاب «اتمسفر»

نویسنده: پیتر زومتور
مترجم: علی اکبری
ناشر: پرهام نقش
تاریخ انتشار: ۱۳۹۴
تیراژ: ۱۰۰۰ نسخه
تعداد صفحه: ۹۲
قیمت: ۱۴۰/۰۰۰ ریال

بخشی از پیشگفتار مترجم:
در سال‌های اخیر گرایش فضای اندیشه در جامعه معماری ایران مسیری متفاوت از آنچه را پیموده که در دانشکده‌های معماری سال‌هاست تشریح می‌شود. شاهد این مدعا، گرایش شگفت‌انگیز جوانان جامعه معماری به مطالعه آثار معمارانی است که شاید در طول تحصیل حتی یک‌بار نیز نام آنان را از استادان خود نشنیده‌اند، به نحوی که کتاب کوچک «معماری‌اندیشی» که مجموعه‌ای از دل نوشته‌های پیتر زومتور است، سه‌هفته پس از انتشار به چاپ مجدد می‌رسد، که در نوع خود نوعی رکورد محسوب می‌شود؛ اما آثار معمارانی که اصل مباحث دانشگاهی بر دوش آنان گذارده شده است، دیگر مخاطب چندانی ندارد. این امر در توجه به آثار معماری و نه فقط مباحث نظری، نیز روی‌داده است.

۱. خلق اتمسفر حسی-احساسی و تسخیر وجود تام انسان:
پیتر زومتور را می‌توان از آن جمله معمارانی قلمداد کرد که آثارشان بازتاب احساسات عمیق انسانی است و سرشت تام وجودی مخاطب را درگیر می‌کنند. به قول یوهانی پالاسما آثار آنان تشعشعی مقتدرانه از عمق احساس است؛ پروژه‌های آنان ضرورتاً پرداخت زیبایی شناسانه نشده است اما احساسات مخاطب را برمی‌انگیزد، او را به فکر وامی‌دارد و پرسش‌هایی بی‌پاسخ را در ذهن مردم مطرح می‌کنند.

زومتور خود نیز بر این امر صحه می‌گذارد و بیان می‌کند به‌دنبال خلق «حسی» در فضاست که فراتر از اصول و فرمول‌های ترکیب‌بندی است. وی معتقد است «اثر معماری تنها زمانی می‌تواند از کیفیت‌های اثر هنری برخوردار باشد که ترکیب فرم‌ها و محتوایش اتمسفر پرقدرتی بیافریند که بتواند مخاطب را تحت تأثیر قرار دهد» و زمانی این تأثیرگذاری تام و تمام است که اثر بتواند کل سرشت وجودی انسان را اعم از ادراکات حسی پنج گانه او و جان وی را تسخیر کند. وی در تأملاتش کیفیت چندلایه فضاهایی را تشریح می‌کند که در آن‌ها جای گرفته و آن فضا نیز در وجودش جای گرفته است.

امر دیگری که زومتور بر آن پای می‌فشارد، «احساس» یا «حس مشترک» میان آدمیان است و بیان می‌کند خواهان معماری‌ای است مبتنی بر فهم همگانی و احساس مشترک. وی معتقد است احساس‌ها، علایق، اشتیاق‌ها و عواطف پدیده‌هایی موجودند و می‌خواهند تبدیل به فرم شوند. وظیفه معمار، تبدیل آن‌ها به فرم با گذار از «عقل انتقادی» است که قدرت تمییز و ارزیابی دارد. هر چند وی تأکید می‌کند «بن‌مایه هر طرح معماری موفق، بر مبنای احساس و شهود شکل می‌گیرد»

۲. زمان، زندگی و تجربه زیسته:
پیتر زومتور تجربه فضای معماری و شهر، به‌ویژه تجربه‌های نخستین، را در خلق فضای مقهورکننده بسیار مؤثر می‌داند و می‌نویسد: «همه ما معماری را به‌طور حسی درک کرده‌ایم. فهم ما از معماری در تجربه‌های آغازین ما ریشه دارد. ریشه‌های فهم ما از معماری در کودکی و جوانی ما قرار دارد»

زومتور معتقد است «دانشجویان باید بیاموزند که تجربه‌های زیسته خود را مبنای طراحی‌شان قرار دهند. او می‌گوید باید فضاهایی که در آن‌ها زیسته‌ایم به‌یاد آوریم و از خود بپرسیم چه چیز آن فضا ما و احساس ما را تحت تأصیر قرار داده است. در صورت یافتن آن، هیچ چیز موثق‌تر از آن نیست.

۳. معماری سکوت: معماری آرمانی:
سکوت در بناها، وجه مهمی از معماری زمتور است. وی با نقد معماری خودنما، ابراز می‌دارد که معماری خوب باید پذیرای مخاطب باشد و اجازه دهد تا او در آن سکونت کند و تجربه‌اش کند نه اینکه با خودنمایی و حرافی حضورش را بر مخاطب تحمیل کند. وی می‌نویسد: «تصور محبوب من از معماری، طراحی و ساختن بنایی است که وقتی ساخته شد، من به‌عنوان طراح عقب بنشینم و بنایی به جا بگذارم که تجلی خالص ذات خود باشد و به‌عنوان جزئی از جهان چیزها در خدمت سکونت کردن باشدو بی‌نیاز از سخنوری من روی پای خود بایستد»

به این ترتیب مفهوم سکوت سه وجه متمایز در آثار او پیدا می‌کند. نخست سکوت طراح و سخن‌ گفتن بنا و دیگری خلق سکوت در فضا و سوم، به سکوت در آوردن مخاطب تا بنا را با گوش جان بشنود.

تحلیل گفتمان زومتور و بررسی اقبال به او:
گفتمان پیتز زومتور، یعنی گفتمان «معماری حواس» تقریباً به گفتمان جاری در فضای معماری ایران تبدیل شده است. گفتمانی که در نوشته‌های یوهانی پالاسما نیز مطرح است. اما گرایش به سمت چنین تفکری چگونه ارزیابی می‌شود؟ چقدر گفتمان جاری اصالت وجودی دارد؟

به گفته مارتین والزر: «هرچه بیشتر کمبودی را احساس می‌کنیم، به همان نسبت، به زیبایی آنچه برای تحمل آن کمبود دست به دامانش می‌شویم، افزوده می‌شود». شاید همین نقل قول کلید حل مساله باشد. رفتار جامعه به‌ویژه جوان معماری ایران به گرایش به سمت گفتمان جدید، رفتاری است واکنشی به آنچه در فضای آموزشی معماری ایران رنگ و بوی تکرار و کهنگی به‌خود گرفته است.
نظام اندیشه معماری ایران به‌دنبال فضایی است که در دانشگاه مورد توجه قرار نگرفته است و سخن گفتن از حرفی تازه، رنگ و بوی دانستن بیشتر به‌خود گرفته است.
موجی از نوجویی و تازه‌خواهی که شاید علیه آموزه‌های آکادمیک در ایران به راه افتاده است. چراکه آنچه مطرح شده است، حرف تازه‌ای نیست اما در فضایی متفاوت در ایران مطرح شده است. شاهد ادعای عدم اصالت وجودی موج برخاسته، گرایش همان مخاطبان به سمت طراحی با کامپیوتر و تصویرسازی مجازی بینایی‌محور براست که در تضاد با همین گفتمان مطروحه است.

از این رو می‌توان گفت هنوز نظام اندیشه در جامعه معماری ایران به ساحل مقصود خود نرسیده و در طوفان متلاطم اندیشه وارداتی، راهرا بازنشناخته است و هر از مدتی به سویی کشانده می‌شود و نتوانسته نقشه راه خود را ترسیم کند.

فهرست مطالب کتاب به شرح زیر می باشد:

– پیش گفتار مترجم
– مقدمه: گفت و گو با زیبایی
– اتمسفر
– بدن معماری
– همسازی مواد
– صدای فضا
– دمای فضا
– ابژه های اطراف
– میان آرامش و فریب
– کشمکش میان داخل و خارج
– سلسله مراتب صمیمیت
– تابش نور روی چیزها
– معماری به مثابه جزئی از محیط
– انسجام
– فرم زیبا
– نمایه زیبا

تصویر جلد کتاب
منبع خبر: www.MemarNews.com

مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.