یادداشت انتقادی؛ به بهانه مسابقه اسکان موقت برای مردمی که تحت تأثیر سانحه هستند، نه بی‌جاشده!

اختصاصی، معمارنیوز- پیرو برگزاری مسابقه “طراحی معماریِ نامعماری؛ اسکان موقت بی جا شدگان حوادث طبیعی و انسانی” و اطلاع رسانی فراخوان آن توسط معمارنیوز، و پس از انتشار خبری درخصوص تشابه آثار برگزیده این مسابقه، حال یادداشت انتقادی دیگری پیرامون مسابقه فوق الذکر از سوی خوانندگان معمارنیوز دریافت نموده ایم که در ذیل منتشر می گردد:

نویسندگان یادداشت:
مهسا بشیری؛ کارشناس ارشد معاونت امور بازسازی بنیاد مسکن، ناظر طرح‌های مستندسازی پس از سوانح و برنامه بازسازی مسکن پس از سوانح، پژوهشگر دوره دکتری دانشگاه تربیت مدرس
میثم امیرسادات؛ کارشناس معاونت امور بازسازی بنیاد مسکن

به بهانه مسابقه اسکان موقت برای مردمی که تحت تأثیر سانحه هستند، نه بی‌جاشده!
پس از زلزله سال ۱۳۹۶ در استان کرمانشاه و با توجه به شرایط جدیدی که در این سانحه به دلیل فراگیری شبکه‌های اجتماعی مجازی و سرعت انتشار اطلاعات وجود داشت، ناتوانی سیستم مدیریت بحران در کشور بیش از پیش خود را نشان داد. سیستم ناکارآمدی که مدت‌هاست انتقاد متخصصین را در پی داشته، این بار، با عریان شدن مشکلات و ناتوانی‌اش در پاسخگویی به آن‌‎ها، مورد نقد جدی عموم جامعه قرار گرفت. این موضوع علاوه بر تبعات روانی گسترده‌ای که در جامعه بر جای گذاشت -البته در کنار تبعات مثبت همدلی مردم با زلزله‌زدگان- نهادهای مختلف را نیز بر آن داشت تا در این گیرودار برای حل مشکلات موجود قدمی بردارند. برگزاری چندین مسابقه طراحی اسکان موقت از سوی نهادهایی که مسئولیت اجرایی در این زمینه نداشتند و نشست‌ها و همایش‌های مختلف، فارغ از نیت برگزارکنندگان، نشان‌دهنده این واقعیت است که متولی مراحل مختلف مدیریت بحران و بازسازی پس از سوانح در کشور یا مشخص نیست و یا ناکارآمد است که راه را برای برگزاری مسابقات این چنینی توسط نهادهایی کم‌تجربه و یا حتی بی‌تجربه باز کرده است.

در این بین، برگزاری مسابقه‌ای با عنوان «اسکان موقت بی‌جاشدگان حوادث طبیعی و انسانی» توسط متخصصین و افراد آکادمیک جای تعجب و شاید ترس دارد. تعجب از عنوانی که به نظر می‌رسد ترجمه تحت‌الفظی یکی از واژگان مرتبط با مردم تحت تأثیر سوانح است و به‌خودی‌خود بار منفی نیز دارد و ترس از چنین بی‌محابا وارد شدن به عرصه‌‎ای کاملاً تخصصی.

مردمی که تحت تأثیر سوانح قرار می‎‌گیرند در ادبیات بازسازی پس از سوانح با عنوان Affected People شناخته می‌شوند. در این میان، احتمالاً «بی‌جاشدگان» ترجمه تحت‌اللفظی برای عبارت Displaced People است (که البته واژه‌ای مناسب برای مردم تحت تأثیر سانحه نیست). این ترجمه برای عنوان یک مسابقه، چندین اشکال جدی دارد و برگزارکنندگان مسابقه را از چندین بعد زیر سؤال می‌برد:
۱- آیا برگزارکنندگان این مسابقه از تبعات اطلاق عناوینی این چنینی، فارغ از صحیح بودن واژگان در ادبیات تخصصی، بر مردم تحت تأثیر سانحه مطلع هستند؟
۲- طرح‌های اسکان موقت (در شرایط عادی و پس از سانحه) به وفور در وب‌سایت‌های مختلف یافت می‌شود، اما دلیل اجرایی نشدن این طرح‌ها پس از رخداد سوانح چیست؟
۳- هیأت داوران چه تجربه‌ای در زمینه سانحه داشته‌اند و آیا از چالش‌های اجرا مطلع هستند؟
۴- طرح‌های ارائه‌شده چه گره‌ای از مشکلات موجود را حل کرده است و اساساً چگونه قرار است پای خود را در اجرا باز کنند؟

واقعیت این است که فاصله دانشگاه‌ها با نهادهای اجرایی هر روز بیشتر و بیشتر می‌شود و مجریان با بازی ندادن دانشگاهیان و دانشگاهیان با متهم کردن مجریان به نداشتن دانش و بی‌توجهی به دانش تخصصی، هر روز این شکاف را عمیق‌تر می‌کنند. این در حالی است که تجربه مجریان و دانش متخصصین در کنار یکدیگر تنها راه چاره این مسائل است.
باور دارم که بخش بزرگی از مشکلات امروز ما، نشناختن مسأله است. چرا که وقتی مسأله به خوبی شناخت و تبیین شود، با دانش امروز پیدا کردن راه‌حل برای آن غیرممکن به نظر نمی‌رسد. اما مسائل ما در حوزه اجرای اسکان موقت به راستی چیست؟ چرا با وجود وفور طرح‌های اسکان موقت، هنوز ساخت کانکس‌های درجا مرسوم‌ترین روش اسکان موقت است؟ آیا به راستی مجریان بازسازی مشکل کمبود طرح دارند؟ چرا دانشگاهیان از چالش‌های اجرا بی‌اطلاع هستند و طرح‌های غیرقابل اجرا ارائه می‌دهند که در کتابخانه‌ها گرد زمان به خود می‌گیرند؟

در ادامه به برخی چالش‌های اجرای اسکان موقت که حاصل تجربیات مختلف رخداد سوانح در کشور بوده و لازم است در هنگام ارائه طرح‌های اسکان موقت بدان‌ها توجه جدی شود، پرداخته خواهد شد:
۱- زمان: نخست، اسکان موقت باید در حداقل زمان ممکن برپا شود، مخصوصاً زمانی که شرایط نامساعد آب‌وهوایی موجب آزار مردم تحت تأثیر می‌شود؛ دوم، اسکان موقت همان‌طور که از نامش پیداست، برای بازه زمانی معینی مورد استفاده قرار می‌گیرد و ساخت مسکنی که جزئیات اجرایی پیچیده دارد و برای چندین سال دوام دارد، بدون درنظرداشتن مکانیزم مناسب خروج از مرحله اسکان موقت، موجب به‌تأخیر افتادن شروع ساخت مسکن دائم و بی‌انگیزگی مردم تحت تأثیر خواهد شد.
۲- هزینه: در کشور ما هزینه احداث اسکان موقت خانواده‌های تحت تأثیر از سوی دولت تأمین می‌شود و بنابراین کاهش هزینه از سوی مسئولین اجرایی بسیار مهم تلقی می‌شود. مؤلفه‌ای که در بسیاری از طرح‌های دانشگاهی مغفول واقع می‌شود.
۳- سهولت اجرا: شرایط پس از سانحه، چالش‌های بسیاری از جمله کمبود نیروی ماهر در منطقه، دشواری مدیریت حضور تعداد زیادی نیروی ماهر و هزینه بالای نیروی ماهر را در پی دارد. بنابراین لازم است اجرای اسکان موقت به ساده‌ترین شکل ممکن و حتی‌الامکان با نیروهای کار محلی و نیز توسط خود مردم جهت کاهش هزینه و نیز جلب مشارکت آنان در راستای بازتوانی روحی صورت گیرد.
۴- در دسترس بودن مصالح مورداستفاده و سهولت حمل‌ونقل: این موضوع چالشی جدی در فرآیند تأمین اسکان موقت است.
۵- تناسب فرهنگی-اجتماعی: اسکان موقت اگرچه برای بازه زمانی معینی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما در هر حال زندگی در فضایی که تناسب با فرهنگ مردم نداشته باشد، آن هم مردمی که دارای شرایط روحی نامناسبی دارند، تبعات منفی مختلفی در پی دارد.
۶- موقعیت استقرار: شاید بتوان گفت مهم‌ترین مسأله در اسکان موقت، به‌خصوص در شهرها، فارغ از طرح اسکان موقت، موقعیت استقرار واحدهای اسکان موقت است. البته نهادهای اجرایی به تجربه دریافته‌اند که پرداخت اجاره‌بها به مردم جهت اسکان در دوران انتقال گزینه مناسب‌تری در ابعاد گوناگون است که شواهد علمی نیز بر این موضوع صحه می‌گذارد. اما هنگامی که تخریب گسترده بوده و واحدهای اجاره‌ای کافی در دسترس نیست و شرایط موجود، گزینه احداث اسکان موقت را اجتناب‌ناپذیر می‌نماید، موقعیت استقرار واحدها به نحوی که تبعات اجتماعی به حداقل برسد، در اجرای مسکن دائم خللی ایجاد نکند و در درازمدت نیز مشکل‌زا نباشد، موضوعی بسیار مهم است که در زلزله ۹۶ سرپل‌ذهاب نیز مسئولین اجرایی را با مشکلات جدی مواجه نموده و روند تأمین اسکان موقت را با کندی مواجه کرده است.

با در نظر داشتن مؤلفه‌های فوق، به عنوان بخشی از مؤلفه‌های مهم در اسکان موقت پس از سوانح، به راحتی می‌توان طرح‌های اول تا دهم مسابقه‌ای که از آن یاد شد را مورد نقد جدی قرار داد. البته نقد اول درخصوص این طرح‌ها کپی کردن از طرح‌های موجود در اینترنت است، به نحوی که برخی طرح‌ها شامل اطلاعات و تصاویری است که پس از دانلود به راحتی در شیت‌ها چیده شده‌اند و برخی حتی بدون توجه به موضوع و شرایط اسکان موقت پس از سانحه نیز هستند. این موضوع مهم باعث زیر سؤال بردن موضوع طراحی به عنوان اصلی مهم در یک مسابقه معماری، موضوع اسکان موقت «در شرایط پس از سوانح» -به‌نحوی که به نظر می‌رسد طرح ارائه‌شده صرفاً ایده‌ای برای اسکان موقت بوده و موضوع مهم «سانحه» نادیده گرفته شده است- و نیز بروز یک رخداد عجیب در مسابقات می‌شود «کپی کن و جایزه بگیر».

به عنوان مثال طرح برگزیده اول این مسابقه، به راحتی با جست‌وجوی عبارت hesco bastion در اینترنت در دسترس است. طرحی که همان‌طور که از نامش پیداست (bastion به معنای سنگر و استحکامات) به عنوان دیواره‌ای برای کنترل سیل و نیز استحکامات نظامی ارائه شده است و به نظر می‌رسد برمبنای نیازهای ضروری این دو امر شکل گرفته است، ناگهان سر از اسکان موقت پس از سوانح درآورده است.
اما فارغ از کارکردی که اساساً برای این سازه درنظرگرفته شده بوده و در طرح ارائه‌شده کارکرد جدیدی به آن داده شده است، ایرادات جدی به این طرح اسکان موقت وارد است: ۱- مسکن موقت اجراشده توسط این سازه چه مزیتی بر کانکس دارد؟ ۲- آیا جهت احداث این واحدها نیروهای غیرماهر کارایی دارند؟ ۳- پر کردن این دیوارها با خاک و مصالح مشابه چه میزان تجهیزات و مصالح نیاز دارد و آیا در شرایط پس از سانحه امکان تأمین آن وجود دارد؟

شکل ۱. طرح برگزیده اول مسابقه اسکان موقت بی‌جاشدگان حوادث طبیعی و انسانی

 

شکل ۲. تصاویر طرح hesco bastion برگرفته از ویکی‌پدیا

 

طرح برگزیده دوم این مسابقه نیز با یک انتقاد مهم مواجه است، علاوه بر مشکلات اجرای چنین طرحی در زمان اضطرار، ایجاد چنین سازه‌های پایداری به عنوان اسکان موقت چه توجیهی دارد و با اسکان آسیب‌دیگان سانحه در چنین سرپناه‌‎هایی، این سؤال مهم مطرح می‌شود که آیا انگیزه ساخت مسکن دائم در آن‌ها وجود خواهد داشت؟ قابل توجه است که تجربه ساخت سرپناه گنبدی پس از زلزله سال ۵۱ قیروکارزین در استان فارس (البته به عنوان مسکن دائم) نشان داد که اجرای این طرح با چالش‌های فنی و اجتماعی-فرهنگی مواجه است، موضوعی که پس از سال‌ها همچنان گریبان‌گیر ساکنین آن‌هاست.

شکل ۳. طرح برگزیده دوم مسابقه اسکان موقت بی‌جاشدگان حوادث طبیعی و انسانی

 

شکل ۴. مسکن پوسته گنبدی ساخته‌شده پس از زلزله سال ۵۱ در قیروکارزین

 

مثال دیگر، طرح برگزیده هشتم در این مسابقه است. اگر چه این طرح بر سهولت حمل و نقل مصالح توجه ویژه‌ای داشته است، اما تعدد اتصالات و پیچیدگی اجرا، عملاً اجرایی‌شدن این طرح را در مناطق سانحه‌دیده با چالش‌های جدی مواجه می‌کند.

شکل ۵. طرح برگزیده هشتم مسابقه اسکان موقت بی‌جاشدگان حوادث طبیعی و انسانی

و این چنین هر یک از طرح‌های برگزیده در این مسابقه قابل نقد است.

(مسئولیت محتوای مطالب مطرح شده در یادداشت مذبور به عهده نویسنده می باشد.)
لینک اعلام نتایج: اعلام نتایج و نمایش آثار برتر مسابقه «طراحی معماریِ نامعماری»
لینک مرتبط: تشابه و یا کپی! ؛ نگاهی به آثار مسابقه طراحی معماریِ نامعماری

دریافت پوستر
منبع خبر: www.MemarNews.com

مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.

هرگونه استفاده از مطالب اختصاصی این سایت بدون کسب اجازه کتبی پیگرد قانونی دارد.

 

Follow Memarnews
FacebooktwitterlinkedinyoutubevimeoinstagramflickrfoursquareFacebooktwitterlinkedinyoutubevimeoinstagramflickrfoursquare

share Memarnews content
FacebooktwitterlinkedinmailFacebooktwitterlinkedinmail


مطالب پیشنهادی :



۲ نظر on “یادداشت انتقادی؛ به بهانه مسابقه اسکان موقت برای مردمی که تحت تأثیر سانحه هستند، نه بی‌جاشده!”

  • مازیار wrote on ۲ بهمن, ۱۳۹۶, ۲۰:۳۹

    شاید در این نقد که چرا کشوری که سابقه زلزله بم ، منجیل و …. دارد در مدیریت بحران زلزله ناکارآمد است فقدان مدیریت و سرپرستی مستقل در نهاد حساسی مثل هلال احمر از قلم افتاده که مثل یک غنیمت با سرکارآمدن دولت ها دست به دست می شود و …

  • Erfan wrote on ۲ بهمن, ۱۳۹۶, ۲۲:۱۵

    برای من سوال پیش اومده که نویسنده هدفش از نوشتن این چی بوده خب همینارو که یکی دیگه قبلا گفت همون حرفا رو دوباره نوشتین که مطرح باشین؟…..جواب مدیر مسابقه رو بگذارین

نظر دهید

لطفا پاسخ صحیح را در کادر وارد نمایید. *

تمام حقوق این سایت برای © 2024 معمار نیوز محفوظ است.هرگونه استفاده از مطالب این سایت بدون کسب اجازه کتبی پیگرد قانونی دارد.
flickrtumblrtwittergoogle_pluslinkedininstagramfacebook