انتشار کتاب “کندوکاوی در تعریف شهر ایرانی؛ (برمبنای آموزه‌های اسلامی)”

کتاب “کندوکاوی در تعریف شهر ایرانی؛ (برمبنای آموزه‌های اسلامی)”

مولف: شهاب الدین همتی
ناشر: انتشارات گسترش رایانه با همکاری دفتر نشر معارف اسلامی
تاریخ انتشار: ۱۳۹۴
نوبت چاپ: اول
تعداد صفحات: ۱۶۳
قیمت: ۱۴۰/۰۰۰ ریال

با مقدمه دکتر محمدرضا بمانیان؛ استاد تمام دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس

مقدمه:
امروزه در صورت پرسش از شهروندان پیرامون مسائل زیبایی‌شناختی در شهر، واژگانی مانند الگوهای ایرانی و اسلامی و سایر اصول وابسته به آن بسیار به گوشمان خواهد خورد. تاکید بر حرکت در مسیر ایرانی اسلامی به ویژه در ساماندهی سیما و منظر شهری از مفاهیمی است که همواره در میان شهروندان، مدیران، سیاست‌گذاران و پژوهشگران شنیده می‌شود. اما چگونه است که هنگام قدم‌زدن در شهر عناصر معماری و شهرسازی بیگانه را در ساختمان‌ها مشاهده می‎کنیم؟
در واقع چنین می‌توان اذعان داشت که عدم وجود آگاهی از مفاهیم ایرانی و اسلامی سرآغاز چنین گمگشتگی‌ای در نظام معماری و شهرسازی شهرهای معاصر است که موجب بروز چنین سردرگمی در بین شهروندان یا حتی مهندسان و متخصصان این حرفه که به گونه‌ای وظیفه خطیر هدایت و رهبری این دیدگاه را در نظام معماری و شهرسازی دارند؛ به چشم می‌خورد.

از سویی دیگر نیز اگرچه هدف‌مند بودن و پیرو آن تدوین الگو و برنامه مناسب برای نیل به هدف، لازمه هر جامعه، اجتماع و محیط انسان ساخت است و شهرسازی به عنوان مبحثی که مبین تاثیر متقابل انسان، محیط و کالبد و رابطه آنان با یکدیگر است؛ در رسیدن به این اهداف در جامعه نقش مهمی را ایفا می‌نماید و با توجه به وجود هویت و فرهنگ چندین هزارساله سرزمین ایران، تهیه الگوی بومی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی امری اجتناب ناپذیر می‌باشد و بدین‌سان اهمیت تدوین الگوی ایرانی و اسلامی در نظام شهرسازی ایران روشن می‌شود.

به این منظور کتاب حاضر با در نظر داشتن مفاهیم و آموزه‌های اسلامی و نیز توجه به مصادیق و معیارهای بومی در نظام شهرسازی سنتی ایران، می‌تواند جهت مطالعه پیرامون موضوع شهر ایرانی و اسلامی برای خوانندگان مفید واقع شود.

دکتر محمدرضا بمانیان
استاد تمام دانشگاه تربیت مدرس

پیش‌گفتار:
ماهیت و چیستی معماری و شهرسازی ایرانی‌اسلامی سؤالی است که در ذهن بسیاری از اشخاص، هنرمندان، دانشجویان و حتی مسئولان مطرح است. به عبارت دیگر، همواره این پرسش مطرح می‌شود که کدام مشخصه این شهرها و این ابنیه را از بقیه متمایز می‌نماید؟ آیا برای ایجاد شهر و محیط‌شهری‌ای با ویژگی‌ها و صفات ایرانی‌اسلامی کافی است؛ از نمادهایی نظیر تاق، قوس و گنبد در جداره‌های شهری استفاده کنیم؟
از سویی شاهد وجود بی‌هویتی در شهرها و محیط‌های شهری نیز هستیم؛ بی‌هویتی‌ای که در سردرگمی، اغتشاش و اختلال در زندگی اجتماعی و روحیه و رفتار شهروندان اثر‌گذار می‌باشد؛ به‌نحوی که می‌توان ریشه بسیاری از مشکلات جامعه‌شهری را در این موضوع جستجو نمود.

از سویی دیگر نیز علاوه بر مطالبات شهروندی در این موضوع شاهد تدوین سیاست‌های بالادست کشور مبنی بر رعایت این اصول می‌باشیم. از جمله می‌توان به سیاست‌های کلی نظام در امور شهرسازی، ابلاغی توسط رهبری اشاره نمود: «تعیین ابعاد کالبدی شهرها در گسترش افقی و عمودی با تأکید بر هویت ایرانی‌اسلامی و با رعایت ملاحظات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، امنیتی، حقوق همسایگی و امکانات زیربنایی و الزامات زیست‌محیطی و اقلیمی.» (سیاست‌های کلی نظام در امور شهرسازی، ابلاغی توسط رهبری) که در آن بر اهمیت در‌نظر‌داشتن هویت ایرانی‌اسلامی در توسعه‌های شهری تأکید شده است و یا در دیگر بیانات رهبری به نوعی با آسیب‌شناسی این موضوع در جامعه‌شهری مواجه می‌باشیم؛ ایشان در بیانات خود می‌فرمایند: «… معماری شهرها چقدر منطقی و عقلانی است؟»  فلذا با توجه به توضیحات داده شده اهمیت و ضرورت این موضوع مشخص می‌شود.

آن‌چه که معماری و شهرسازی ایرانی‌اسلامی خوانده می‌شود؛ از یک‌سو ریشه در مبانی‌نظری دین مبین اسلام و از یک‌سو ریشه در فرهنگ ایرانی دارد. به عبارت دیگر، وجود معماری و شهرسازی کهن و باستانی سرزمین ما در دوران پیش از ظهور و بروز اسلام، آموزه‌های مفهومی ویژه‌ای ¬را برای معماران و شهرسازان این آب و خاک به همراه داشته است که پس از رواج دین اسلام در ایران، این مفاهیم با استفاده از مبانی دین اسلام، تکامل و جلوه دیگری یافته است که با ظهور اسلام شیعی در هم‌زیستی با فرهنگ ایرانی، تکمیل شده ‌است.

در واقع چنین استنباط می‌شود که تعالیم اسلام و اقدامات معماران و شهرسازان مسلمان و دست‌اندرکاران عامل به احکام از یک سو و از سوی ‌دیگر نیز معنویت عرفان اعمال شده در معماری و شهرسازی، سرچشمه‌های تبلور اعتقادی آنان در معماری و شهرسازی ایران زمین بوده‌اند. با این منطق اصطلاح معماری و شهرسازی ایرانی‌اسلامی معنی و مصداق یافته و نقطه تمایز معماری و شهرسازی ایرانی‌اسلامی با معماری دیگر کشورهای مسلمان‌نشین مشخص می‌شود.

در همین حال آن‌چه مسلم است؛ بسیاری از رفتارهای ناشی از آموزه‌های دینی که در فرهنگ و شیوه زندگی ایرانیان ارزش بوده است؛ در فضاهای شهری این شهرسازی، ما به ازای کالبدی دارد. به‌عنوان مثال، ارتباط با طبیعت در شهرسازی بومی سرزمین ما (با ایجاد خیابان به‌عنوان محور تفرجی و سر‌سبز مانند خیابان ‌چهارباغ صفوی)، ذکر و تواضع (استفاده از مصالح بومی در کلیت شهر یزد و عدم خودنمایی ابنیه بر یک‌دیگر و تسلط عنصر مسجد بر شهر)، وحدت در کثرت (ایجاد مجموعه‌های شهری و ارسن‌ها) از جمله مواردی است که می‌تواند؛ برای همگان قابل ادراک باشد.
فلذا کتاب حاضر بعد از تبیین و بیان مسأله موجود و ضرورت توجه به موضوع شهر و معماری ایرانی‌اسلامی؛ با جمع‌آوری و دسته‌بندی رویکردها و نگرش‌های موجود به موضوع شهر و معماری اسلامی، به جستجوی مبنا و معیاری اصیل به جهت تدوین مبانی اصیل شهر اسلامی می‌پردازد و پس از آن با استنباط این مفهوم که قرآن به‌عنوان کتاب هدایت بشری، متعلق به همه زمان‌ها و مکان‌ها می‌باشد؛ آن را به‌عنوان معیار اصیل در تشخیص و تمیز شهر اسلامی بر می‌گزیند و با در‌نظر گرفتن متن آیات و روایات به تبیین صفات و ویژگی‌های شهر اسلامی می‌پردازد.

در ادامه با تبیین صفات شهر اسلامی، به جستجوی تجلیات آن و ما به ازای آن در شهرهای ایرانی می‌کوشد و در پایان با توجه به تجلیات مذکور، اصول و پیشنهاداتی را به جهت شهرهای معاصر پیشنهاد می‌نماید. با توجه به پژوهش انجام شده، چنین بر می‌آید که ایرانیان در سکونت‌گاه‌های زیستی خود در پی برآوردن و تجسم‌بخشیدن به آموزه‌های اسلامی و باورهای اعتقادی خویش بوده‌اند.

به عبارت دیگر می‌توان چنین اظهار داشت که تعالیم اسلامی در شهرهای ایرانی تجلی یافته‌اند. لازم به ذکر است که اگر‌چه این اصول به شکل هدف و آرمان هر جامعه بوده‌اند؛ ولیکن سطح دست‌یابی و تعبیر این اصول بسته به شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هر دوره متفاوت بوده است.
امید است که این کتاب توانسته باشد گامی هرچند کوچک در راستای توجه به معماری و شهرسازی ایرانی و اسلامی برداشته باشد و پاسخی بر برخی از پرسش‌هایی باشد که در این حوزه مطرح می‌باشند. بی‌شک هیچ اثری خالی از عیب و نقص نخواهد بود و از این رو داعیه کمال یا به دیگر گفته بی‌نقصی نداریم و با این اعتراف دست‌طلب سوی آگاهان کشیده‌ایم.

دریافت تصویر
منبع خبر: www.MemarNews.com

مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.