انتشار کتاب «فضای درون؛ تجربه داخلی خاستگاه معماری است»

انتشار کتاب «فضای درون؛ تجربه داخلی خاستگاه معماری است»

نویسنده: رابرت مَکارتر
مترجم: رضا امیررحیمی
ناشر: مؤسسه معمار نشر
تاریخ انتشار: اسفند ۱۳۹۷
(سال انتشار کتاب اصلی: ۲۰۱۶)
صفحات: ۱۸۱ صفحه
قیمت: ۲۵/۰۰۰ تومان

♦ لب برگردان جلد:
الوار آلتو زمانی استدلال آورد که آنچه در معماری اهمیت دارد این نیست که بنا در روز باز شدن «چگونه به نظر میرسد»، این است که سی سال بعد زندگی در آن «چگونه است». در این کتاب، معمار و منتقد رابرت مَکارتر به طور متقاعدکننده ای استدلال می آورد که تجربه فضای داخلی نقطه عزیمت ناگزیر طراحی است، و اینکه کیفیت این تجربه تنها وسیله شایسته ارزیابی کار پس از ساخته شدن است.
اغلب احساس می کنیم که معماری، و مکان ها و فضاهایی که می سازد، را از طریق نگریستن به عکس های چاپ شده یا آنلاین بنا «می شناسیم». مَکارتر مدعی است که ما واقعاً نمی توانیم تکه ای از معماری را بشناسیم بیآنکه در فضاهای آن ساکن شویم، و اینکه نیاز داریم با وسواس معاصر نسبت به دیدها و فرم های بیرونی مقابله کنیم. او در جست وجوی این است که چگونه فضای داخلی بخش جدایی ناپذیری از توسعه معماری مدرن از اواخر قرن نوزدهم تا امروز بوده است، و بررسی می کند که چگونه معماران فضای داخلی و تجربه های آن را در فرایندهای طراحیشان به کار گرفته اند، و رویکردهای سنتی تر به ترکیب را به طور بنیادی دگرگون کرده اند.

این متن رسا همراه با طرح های خود نویسنده، که در محل ترسیم شده اند، مربوط به فضاهای داخلی بناهای گوناگونی در سراسر جهان است، که ما را در بطن آنها قرار می دهد. فضای درون شیوه های نوینی از اندیشیدن به معماری و هدف های آن را پیش روی ما می گشاید، و برهان قدرتمندی برای تقدم تجربه داخلی می آورد.

♦ مقـدمه کتـاب:
در سراسر تاریخ بشر فضای داخلی و تجربه آن، هم آغاز، الهام ابتدایی برای طراحی معمارانه، و هم فرجام، منظور نهایی معماری بوده، آن‌گونه که در سکونت انسان به کار گرفته شده است. از ابتدای دوران مدرن، و تا امروز، کشف‌های محوریِ طراحی معمارانه را می‌توان تا آرمان زاینده تجربه داخلی نزدیک دنبال کرد، و می‌توان نشان داد که کیفیت تجربه فضامند داخلی ساکنان، هم عامل تعیین‌کننده و اساسی فرایند طراحی معمارانه، و هم چاره ارزیابی شایسته یک اثر معماری پس از ساخته شدن است. این کتاب به دنبال یافتن پاسخ این پرسش است که چگونه فضای داخلی بخش جداناپذیری از تکوین معماری مدرن از اواخر قرن هجدهم تا امروز بوده است، و چگونه نسل‌های پی‌در‌پی معماران دل‌مشغول فضای داخلی و تجربه آن بوده‌اند، که به آنها امکان داده به طور بنیادی روش‌ها و هدف‌های سنتی ترکیب‌بندی معمارانه را متحول کنند. برای بسیاری از معروف‌ترین و معتبر‌ترین معماران حرفه‌ای معاصر، فهم تجربه فضامند داخلی کماکان نقطه آغاز گریزناپذیر طراحی است. جا دادن به سکونت کماکان دلیل اصلی ساختن آثار معماری است.

اجازه دهید به سراغ ابتدای فرایند تصور و ساختن معماری برویم. خاستگاه اندیشه ابتدایی یک اثر معماری در اغلب مواقع جایی است که فرانک لوید رایت «فضای درون»  نامید. اتاق‌هایی که به لحاظ فضایی نوآورانه‌اند، در ابتدای فرایند طراحی پدیدار شدند، و در تأثیر تجربی‌شان قدرتمندتر از فرم‌های خارجی‌ای هستند که سرانجام برای پوشاندن آنها مناسب پنداشته شده‌اند. با این همه‌، این روزها‌، برای اینکه ادعا کنیم تجربه داخلی تقدم دارد، نیاز داریم وسواس فرهنگی و اجتماعی معاصر در مورد نقش منظرها و فرم‌های خارجی در بازنمایی معمارانه را به پرسش بگیریم، و بر تمرکز وسواس‌گونه بر فرم خارجی و نادیده گرفتن تجربه داخلی همراه با آن، تأکید کنیم. برخلاف تأثیر از دور تجربه دیداریِ محض نگریستن به فرم خارجی یک بنا، و قرار دادن آن در پیشارویمان به منزله شیء برای نظرپردازی زیبا‌شناختی، اتاق ما را عملاً احاطه می‌کند، و تمامی حس‌های ما – لمس کردن، شنیدن، بوییدن، مزه کردن و دیدن – را به کار می‌گیرد و احساس نزدیکی مجسم و تماسی را برمی‌انگیزد و چیزها را به ‌ما نزدیک می‌کند.

آنچه به عنوان پرنفوذترین سه کشف معماری مدرن اولیه شناسایی شده – و امروزه کماکان مورد استفاده و بر کارهای معاصر حاکم است – همه ملهم از تجربه فضامند و داخلی‌اند. «نقشه بافته» فرانک لوید رایت، نوعی لایه‌بندی کف و سقف که به طور مستقیم به مفهوم‌های آسیای شرقی سکوی زمینی و سایبان سقفی مربوط است، ابتدا در طراحی‌هایی نمود یافت که ظاهر خارجی آنها به‌هیچ‌وجه نشانی از ساختار فضامند و پویای درونی ندارند. در Raumplan (نقشه اتاق) آدولف لوس هر اتاق در مقطع خود نسبت‌ها و موقعیت و رابطه متقابل نزدیکی با سایر اتاق‌های خانه داشت، که منجر به نقشه‌هایی می‌شد که به لایه‌های چندگانه‌ای شکسته می‌شدند، و نوعی بوم یا عوارض طبیعی زمین را شکل می‌دادند. در plan libre (نقشه آزاد) لوکوربوزیه، نقشه کف با دیوارهای خمیده آزاد اشغال می‌شد، که به فضاهای داخلی‌ای شکل می‌دادند که وقتی سکونت‌کننده  از میان آنها  و در گردشگاه معمارانه – عالی‌ترین اندیشه داخل – حرکت می‌کند، رابطه فضاها با هم نوسان پیدا می‌کند.

مشخصه مشترک بیشتر مفهوم‌هایِ فضایی نوظهور در جنبش مدرن اولیه این است که تمامی آنها در تقابل  با شیوه طراحی Ecole des Beaux – Arts (مدرسه هنرهای زیبای پاریس) شکل گرفتند که آن زمان بر معماری مسلط بود، و در آن، مسیرهای چشم و بدن، در جریان حرکت به سوی مقصد، دقیقاً یکسان پنداشته می‌شدند. با این ‌همه، وقتی چشم و بدن به یکسان به کار گرفته می‌شوند، چشم و حس بینایی همیشه بر تجربه، و سایر حس‌های نا‌محسوس‌تر، از جمله حس ترکیبی و تماسی موقعیت بدن در فضا غالب‌اند. در بناهای مدرن اولیه، مسیر چشم و بدن متفاوت‌اند. به جای دیدن و حرکت کردن در راستای یک محور مرکزی و از طریق توالی یکسانی از فضاها، ساکن در نقشه و مقطع و از طریق فضاهای داخلی گردش می‌کند؛ نتیجه، ادراک هم‌زمان فضاها از نظرگاه‌های مختلف است، نقاشی کوبیست آن دوره نیز چنین بود.

آن سنت معماری که همچون فضای داخلی تعریف می‌شود، موردی است که می‌توان گفت نه همچون فرم خارجی، بلکه همچون سطح بیرونی فضای داخلی تصور می‌شود – «پوست» داخلی اتاق مسکونی – که در آن، بنا به مکان داخلی تجربه و سکونت امکان می‌دهد در محدوده‌ها و مرزهای تعیین‌شده با فرم‌های بیرونی آشکار شود. اتاق‌های درون این مرزها را لویی ‌کان به عنوان «جامعه فضاها» بازتعریف کرد، که اشاره به شیوه‌ای بود که به واسطه آن، اتاق نه تنها به کاربردها و کارکردهای مشخص، بلکه به ملاقات‌های پیش‌بینی‌نشده  و برخوردهای تصادفی‌ای جا می‌دهد که عامل رابطه‌های اجتماعی و فرهنگی هستند. این اندیشه حاکی از این است که در نهایت، مهم‌ترین «کارکرد» هر بنا غنا بخشیدن به تجربه و تقویت زندگی جاری درون آن است.

تجربه داخلی اتاق‌ها که ترکیبی از آشیان گرفتن فضاها، هم نزدیک و هم دور است، ما را به کیهان مرتبط می‌کند، و هم‌زمان به تماسی خوشایند لامسه می‌نشاند. شاید بتوان گفت توجه هم‌زمان به دوری و نزدیکی، مشخصه معماران مدرنی است که آثار آنها، به سبب حساسیتشان به ظرافت‌های تجربه‌، در خاطره می‌ماند. این حاصل کار معمارانی است که آن گونه طراحی فضاهای داخلی‌ را عمیقاً به کار می‌گیرند، که هم از کیفیت دوری، مرتبط کردن ما به زمین و آسمان و افق دوردست، و هم نزدیکی برخوردارند، که ما را با سطح‌هایی با مقیاس مناسب و جزئیاتی که دست اول با آنها درگیر می‌شویم احاطه می‌کنند، و به فضاهای دور، مقیاسی نزدیک و مجسم می‌بخشند.

شیوه‌ای که معماری به واسطه آن به تجربه و خاطره جا می‌دهد با مثال اتاق‌هایی فهمیده می‌شود که برای ساکنان حسی هم‌زمان از دست یافتن به افق دوردست و بازگشت به مکان‌های بسته آسودگی را فراهم می‌کنند. اتاق‌هایی که در موقعیتشان ریشه دارند، و از این رو با تاریخ و طبیعت مکانشان یکپارچه شده‌اند‌؛ جاهایی که طنین خاطره ساختشان را با خود دارند، و در ساختار، مواد و نازک‌کاریشان خوانا هستند؛ با بازی نور در طول روز، فصل و سال، جان می‌گیرند؛ و برای مناسک روزانه‌ای که درون آنها رخ می‌دهند با دقت دوخته شده‌اند. در تشخیص تقدم تجربه فضای داخلی، و اهمیت آن به مثابه جایگاه مناسک روزانه و رویدادهای زندگی، معماران شباهت‌هایی با نویسندگان دارند، همان‌طور که با شیوه‌ای که اتاق‌ها یا جاها، زندگی و خاطره‌های نویسندگان، و شخصیت‌های تصویرشده در ادبیات داستانی را شکل می‌دهند، نشان داده شده است.

شاید در ابتدا متناقض به نظر رسد، اما تجربه داخلیِ محیط خارجی، جنبه‌ای سرنوشت‌ساز از اندیشه تقدم داخل در معماری است. معمارانی که فضاهای داخلی ساخت  آنها در خاطره‌ می‌مانند، همیشه به آب‌و‌هوای محلی، تغییر مداوم فصل‌ها و نور طبیعی، محیط بزرگ‌تری که بنا در آن واقع شده، و اینکه چگونه این عوامل به کار گرفته می‌شوند تا تجربه ساکنان در فضای درون غنی شود، بسیار حساس بوده‌اند. الدو وان ایک باور داشت که تمامی اتاق‌های سکونت – حتی اتاق‌های خارجی – اساساً داخلی هستند، و تمامی فضاهایی را دربرمی‌گیرند که بشر طراحی کرده است. درون یا بیرون، اتاق‌ها یا خیابان‌ها، به طور بنیادی همچون فضاهای داخلی تصور و تجربه می‌شوند. آن معماری که به جا می‌ماند در مکانش ریشه دارد، از کمترین منابع استفاده می‌کند و کمترین تأثیر را بر محیط دارد، بیشترین تأثیر را از محیط می‌گیرد و بیشترین غنای تجربه ساکنان را فراهم می‌کند.

تنها شیوه مناسب ارزیابی معماری بسته به تجربه آن است، با تأکید ویژه بر سکونت در فضای داخلی، روش‌ها و مواد ساخت آن، و رابطه متقابل آنها. با این‌ همه، در حالی که تجربه داخلی بنا همه آن چیزی است که برای ساکنان اهمیت دارد، ظاهراً امروزه برای کسانی که همان بناها را طراحی می‌کنند اهمیت کمتر و کمتری یافته است. ادعای این کتاب این است که طراحی معمارانه را باید به طور بنیادی و همچون موضوعی درباره فضای داخلی و تجربه آن و نحوه زیستن در آن بازتعریف کرد و بر زمینه تازه‌ای نشاند، و نه موضوعی درباره اینکه فرم خارجی بیرون چگونه به نظر می‌رسد. در این برداشت تازه، معماری اساساً دل‌مشغول این نیست که بنا چگونه به نظر می‌رسد، دل‌مشغول این است که فضاهای بنا چگونه نظم یافته‌اند تا به فعالیت‌های درون آن جا دهند؛ چگونه مکانش و تاریخ سکونت انسان در آن را به کار می‌گیرد؛ چگونه یک بنا ساخته می‌شود، چگونه ساختار می‌یابد و از چه موادی ساخته می‌شود؛ و چگونه تمامی اینها بر تجربه ساکنان تأثیر می‌گذارند. امروزه نیاز داریم که بار دیگر آن بینش باستانی را بیابیم که حاکی از این است که تجربه داخلی سکونت، آغاز و ابتدای طراحی معمارانه، همچنین فرجام و میزان ارزیابی هر اثر معماری است.

♦ پشت جلد کتاب:
«سکونت روح معماری است. این کتاب پراهمیت و فکورانه یکی از نخستین کتاب‌هایی است که سرشت بنیادین تجربه داخلی، که به باور ما نقطه عزیمت طراحی معمارانه است، را به بحث می‌گذارد. فضای درون گفت‌وگویی را به جریان می‌اندازد که برای همه کسانی که در معماری پژوهش می‌کنند، دست‌اندرکار معماری‌اند و به آن می‌اندیشند، اساسی است.»
-معماران، تاد ویلیامز و بیلی تسِین

«پژوهش فشرده و عالمانه‌ای درباره کیفیت‌ها و معناهای تجربی فضای داخلی. رابرت مکارتر با استفاده از دانش منحصربه‌فردش درباره طراحی‌ها، نوشته‌ها و اندیشه‌های استادان مدرنیته، نشان می‌دهد که نابغه‌های معماری همیشه گوهر تجربی و ذهنی فرم هنری‌شان را دریافته‌اند. فضای درون را به عنوان پادزهر ارزشمند زیباسازی فرمالیستی و سرمستی دیجیتال بی‌مایه امروزی به شدت توصیه می‌کنم.»
– یوهانی پلاسما، معمار و نویسنده چشمان پوست: معماری و حس‌ها

♦ فهـرسـت مطــالب کتـــاب:
• مقدمه: تقدم تجربه داخلی در معماری
• فضای درون خاستگاه معماری است
• نزدیکی تجربه داخلی و دوری صورت خارجی
• سه اندیشه مدرن اولیه درباره فضای داخلی
• مسیرهای جداگانه چشم و بدن در تجربه
• شکل فضای داخلی و مرز مکان
• جامعه فضاها و تعیین مکان رویارویی
• آشیان گرفتن مکان‌ها به یک باره هم نزدیک و هم دور
• جا دادن به تجربه و خاطره
• تجربه داخلیِ محیط خارجی
• نتیجه‌گیری: تجربه داخلی، آغاز و میزان ارزیابی معماری است

* جهت تهیه این کتاب از طریق “دفتر مجله معمار” میتوانید اقدام نمایید.
تلفن: ۲-۰۲۱۲۶۴۰۰۹۸۰
ایمیل: info@memarmagazine.com

دریافت تصویر روی جلد
منبع خبر: www.MemarNews.com
مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.