انتشار کتاب «زیبایی شناسی بناهای تاریخی»

جمعه, بهمن 6, 1396, 9:28
اخبار معماری, کتب معماری
ثبت نظر

اختصاصی، معمارنیوز- انتشار کتاب «زیبایی شناسی بناهای تاریخی»

نویسنده: علی مختاریان؛ عضو هیأت علمی گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر
ناشر: نشر تالاب
تاریخ انتشار: ۱۳۹۶
تیراژ: ۱۰۰۰ نسخه
تعداد صفحه: ۲۶۴ صفحه
قیمت: ۲۸/۰۰۰ تومان

پیشگفتار کتاب:
معماری بعنوان یکی از هنرهای هشتگانه، دارای اجزاء و عناصر پیدا و پنهانی است که برخی از آنها همچنان بخوبی مکشوف نگردیده اند. در معماری، علاوه بر فرم و شکل، ذوق، حکمت، هنر، باورهای معنوی و محاسبات دقیقی مشاهده می شود که برخی از آنها مختص معماران ایرانی است. تبلور این حکمت و ذوق و هنر و زیبایی خیره کننده در بناهای تاریخی متجلی شده است. حشمت روح افزای نقش ها و نقشه ها، مینیاتورها، گچبری ها، کاشی کاری ها، تذهیب ها، آئینه کاری ها، هیبت اتاق های یکنواخت و به هم پیچیده و بر هم چیده شده بر غنای فرهنگی آن ها افزوده است.

ایران، از جمله کشورهائی است که دارای “میراث فرهنگی” (Cultural Heritage) غنی و پرشماری است. این میراث عظیم و بجا مانده از دوره‌های مختلف بیانگر تمدّن دیرینه و کهن این سرزمین پهناور و تاریخی است. در گستره این سرزمین تاریخی، یادمان‌ها، بناها و محوطه‌های تاریخی و فرهنگی ای وجود دارد که موجب شده است در منطقه خاورمیانه همچون نگینی بدرخشد. از سوی دیگر تنوع آثار و ابنیه تاریخی با کاربری های متفاوت که در اقلیم‌های گوناگون پراکنده و گسترده شده‌اند نیز باعث شگفتی است. وجود کا‌خ‌ها، معابد، مساجد، مدارس، برج‌ها، خانه‌ها، کاروانسراها، آبشارها، میل‌ها، گنبدها، حمام‌ها، کلیساها، بادگیر‌ها، محوطه‌ ها و باغ‌های تاریخی در نقاط مختلف ایران از جمله این میراث عظیم و گرانسنگ هستند.

“میراث فرهنگی” نبوع خلاقه مردمی است که در گذشته دور، گذشته نزدیک و در حال حاضر زندگی کرده و می کنند. این‌گونه میراث، یعنی میراث فرهنگی، درباره سنّت ها، عقاید و دست‌یافته‌های هر کشور و مردم آن سخن می‌گوید. دو نوع شاخص از انواع میراث فرهنگی عبارتند از: “میراث مادی” و “میراث معنوی”. نوع نخست شامل مواریثی است که به‌طور فیزیکی قابل لمس هستند، مانند بناها، مجسمه‌ها، نقاشی‌های دیواری، اشیاء و غیره. نوع دوّم، آثار غیرمادی به‌جا مانده از گذشتگان، از جمله موسیقی، ادبیات، زبان، مراسم مذهبی، آئین‌های سنتی و غیره می باشند.

میراث مادی، به نوبه خود، شامل میراث منقول (که به‌راحتی از مکانی به مکان دیگر قابل انتقال است) و میراث غیرمنقول (که قابل انتقال به مکان دیگر نیست) می‌شود. سابقاً و خصوصاً در قوانین ملّی کشورها میان میراث منقول و غیرمنقول، تفاوت زیادی وجود داشت و ارزش تاریخی بیشتر به یادمان‌ها، اشیای عتیقه و کارهای هنری معطوف بود. لیکن در سده‌های اخیر، اهل فن بر کم رنگ کردن مرز میان میراث منقول و غیرمنقول و یکپارچه‌سازی تمامی وجوه میراث تمایل بیشتری نشان داده‌اند. علاوه بر این، یکی دیگر از وجوه بسیار مهّم میراث، یعنی ارتباط میان میراث و جامعه، امروزه جایگاه ویژه‌ای یافته است. به این ترتیب که میراث فرهنگی اعم از انواع مادی و غیرمادی آن بایستی در ارتباط با ارزش‌های فرهنگی جامعه تولیدکننده آن، مطالعه و بررسی شود.

آثار معماری و یادمان‌ها، مراکز تاریخی، مجموعه بناها، موزه‌ها، آرشیو‌ها، کتابخانه‌ها، محوطه‌های باستانی، غارهای اولیه، مناظر فرهنگی، پارک‌ها و باغ‌های تاریخی، پارک‌های زیستی جانوری و گیاهی، آداب اجتماعی، صنایع دستی، فضاهای فرهنگی و … همچنین مصادیق میراث طبیعی نیز می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

مناظر طبیعی، شکل‌های مختلف زمین‌شناسی و جغرافیائی که ارزش علمی و یا زیبائی‌شناسی دارند، محوطه‌های مشخص که زیستگاه گونه‌های در معرض خطر حیوانات و گیاهان باشد از جمله پارک‌های طبیعی و یا دریائی و مواردی از این قبیل.

به‌منظور ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی، توسط کمیته میراث جهانی وابسته به یونسکو معیارهائی در نظر گرفته شده که در شاخص هفتم آن آمده است:

“معیار ۷) اثر مورد نظر حاوی پدیده طبیعی بارز یا مناطقی دربرگیرنده زیبائی استثنائی طبیعی و ارزش‌های هنری باشد.”

همانگونه که ملاحظه می شود، یکی از معیارها در گزینش یک اثر تاریخی، زیبایی و ارزش های هنری آن اثر است. بحث در مورد “زیبایی” به طور کلی و مفهوم زیبایی در معماری به طور خاص بسیار مهم و مشکل است. تعریف زیبایی و زیبایی شناسی، امری بسیار مشکل بوده و در نهایت می تواند، نسبی تلقی گردد. در واقع این بخش از معماری یعنی “زیبایی در معماری” بحثی پیچیده و در عین حال بسیار مفید و ضروری است. اینکه چه چیزی زیبا است و چه چیزی فاقد زیبایی است و اصولا آیا زیبایی تعریفی واحد دارد؟ آیا دارای اصول و معیارهایی می تواند باشد؟، همگی مسائلی هستند که باید در مورد آنها کاوش شود.

در این کتاب سعی شده است با هدف‌ بازشناسی یکی از ابعاد مهم ابنیه تاریخی به نام “زیبایی شناسی بناهای تاریخی” به بررسی زیبائی های موجود در این بناها شامل فرم، حجم و تزئینات بکار رفته در آنها پرداخته و با توجه به مفهوم زیبائی مورد کنکاش قرار گیرد.

تزئینات به‌کار رفته در آثار تاریخی یکی از شاخص‌هائی است که کمتر مورد توجّه قرار گرفته و به‌صورت خاص به آن پرداخته نشده و انواع آن نیز کمتر معرفی شده است. این موضوع یکی از موضوعاتی است که به‌نحوی به زیبائی بنا و “زیبائی‌شناسی ابنیه تاریخی” مرتبط بوده و تأثیر بسیار زیادی در انتقال مفاهیم ارزشی، فرهنگی و معماری بناها به نسل های آینده دارد. وجود تزئینات، هرچند به ساده‌ترین شکل آن موجب ایجاد آرامش بصری در بیننده و احیای فضا می‌شود.

برخی از تزئینات موجود در آثار تاریخی ایران (عموماً) و ابنیه تاریخی دوره خاصی کاملاً منحصربفرد بوده و در هیچ جای دیگر جهان وجود ندارند لذا تزئینات شناسائی شده با توجّه به قسمت‌های داخلی و خارجی بناها، دسته‌بندی و معرفی شده‌اند.

در این پژوهش علاوه بر بحث‌های کلی که در بخش‌های مختلف به آن‌ها پرداخته شده به مباحث مربوط به تزئینات معماری و انواع آن، به‌ صورت ویژه توجّه شده است. این پژوهش سعی دارد هرچند گذرا با مطالعه در انواع تزئینات معماری به‌کار رفته در ابنیه سنتی ایران به معرفی آن‌ها پرداخته و این زیبائی‌ها را بیشتر معرفی نماید.

نگارنده معتقد است، زیبائی‌شناسی ابنیه قدیمی و ارزشمند در پرتو تزئینات به‌کار رفته در آن‌ها موجب احیاء معماری اصیل و فرهنگ غنی ایران خواهد شد. دیدگاهی که به‌وسیله آن می توان کالبد و ظاهر، ساختار و پوسته و باطن و ظاهر معماری ایرانی را آشکار نمود. در معماری ایرانی همان قدر که از “پیمون” سخن گفته شده از “زیبائی” نیز تأثیر‌ پذیرفته امّا کمتر بدان پرداخته شده است. ما امروزه در عصری زندگی می کنیم که با پیشرفت صنعت و توسعه شهرها و نیاز‌های انسانی، به آرامش و آسایش بیشتری نیاز داریم، بنابراین به معماری اصیل گذشته بیش از پیش نیازمندیم. در فصول آینده این پژوهش مطالبی درخصوص تزئینات معماری ابنیه تاریخی دوره سلجوقیان گردآوری و بازخوانی شده است تا راهی باشد برای بازشناسی فرهنگ معماری و استفاده از معماری گذشته برای معماری آینده.

امید است با حفظ و اشاعه معماری اصیل ایرانی در قالب ابنیه تاریخی و تزیئنات فاخر و زیبای به‌کار رفته در آن‌ها به بازشناسی این فرهنگ عظیم و گران‌سنگ اهتمام شود.
علی مختاریان؛ عضو هیأت علمی گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی-واحد اسلامشهر

• فهرست مطالب کتاب:

فصل ۱: زیبایی و مفهوم آن
– مفهوم زیبایی
– نمادگرائی و دریافت معنا
– زیبائی و تناسب
– روش های ایجاد تناسب
– تناسبات طلایی
– تناسبات در ایران
– زیبائی در اندیشه و آراء اندیشمندان
– انواع مکاتب و رویکردهای زیبائی شناسی
– زیبائی در معماری

فصل ۲: بناهای تاریخی و ویژگی های آنها
– بناهای تاریخی و ایران
– کاربری ابنیه تاریخی
– ویژگی های معماری بناهای تاریخی ایران
– مفهوم تزئینات و تزئینات معماری
– تزئینات و زینت در فرهنگ اسلامی
– تصویر شگفت خانه سلیمان و معماری آن
– مفهوم تزئینات در معماری اسلامی
– اهمیت تزئینات در معماری اسلامی
– اعطای وجه تزئینی به عناصر ساختمانی
– فلسفه کاربرد تزئینات در ابنیه
– تزئینات معماری و دکوراسیون

فصل ۴: بناهای تاریخی و تزئینات معماری
– تزئینات معماری و معماری ایرانی
– آرمان‌گرائی در معماری تزئینی ایرانی
– تزئینات و ابنیه تاریخی
– تاثیر استفاده از تزئینات در کارکرد ابنیه تاریخی
– تاریخچه کاربرد تزئینات در ابنیه تاریخی
– تاثیر استفاده از تزئینات در شاخص شدن ابنیه تاریخی
– مصالح سنتى در معمارى ایران

فصل ۵: انواع تزئینات معماری در بناهای تاریخی
– انواع تزئینات وابسته به معمارى ایران دوره اسلامى
– آجر کاری
– کاشیکاری
– گچبری
– مقرنس کاری
– منبت کاری
– کتیبه
– انواع تزئینات معماری در یک بنا
– محل و موقعیت تزئینات معماری در ابنیه تاریخی

فصل ۶: تزئینات شاخص در ادوار مختلف معماری
– سیر تحول تاریخی نقوش تزئینی
– قبل از هخامنشیان
– هخامنشیان
– پارتیان یا اشکانیان
– ساسانیان
– اوایل اسلام تا سلجوقیان
– سلجوقیان
– ایلخانیان
– تیموریان
– حکومت ترکان
– صفویان

فصل ۷: زیبایی شناسی بناهای تاریخی
– هنر در دوره سلجوقیان
– معماری سلجوقی
– تزئینات معماری دوره سلجوقی
– ابنیه تاریخی شاخص در دوره سلجوقیان
– برج نقاره‌خانه
– گنبد سرخ مراغه
– برج آرامگاهی شبلی
– برج آرامگاهی طغرل
– گنبد کبود
– مسجد و مناره برسیان
– گنبد علویان
– برج های آرامگاهی خرقان
– امامزاده نور گرگان
– مسجد جامع گرگان
– مسجد جامع کبیر قزوین
– مسجد نقشینه
– میل برج قابوس
– برج مهماندوست
– گنبد عالی ابرکوه
– مسجد جامع اصفهان
– کاروانسرای رباط شرف
– برخی اصطلاحات رایج در تزئینات معماری
– منابع و مراجع