انتشار کتاب «ریخت‌شناسی شهری؛ مقدمه‌ای بر مطالعه فرم فیزیکی شهرها»

انتشار کتاب «ریخت‌شناسی شهری؛ مقدمه‌ای بر مطالعه فرم فیزیکی شهرها»

نویسنده: ویتر اولیویرا
مترجمان: دکتر منوچهر طبیبیان، علی ضیایی علیشاه
ناشر: انتشارات دانشگاه تهران
تاریخ انتشار: ۱۳۹۷
تیراژ: ۳۰۰ نسخه
صفحات: ۲۵۴ صفحه
قیمت: ۳۹۰/۰۰۰ ریال

پیشگفتار کتاب:
ریخت شناسی شهری به عنوان یک زمینۀ دانشی در طول دو تا سه دهۀ اخیر رشد قابل توجهی داشته است. این امر نه تنها در افزایش تعداد مقالات به این موضوع و طیف متنوع مجلاتی که پدیدار شده اند، بلکه در افزایش تعداد و ابعاد کنفرانس ها با موضوعات ریخت شناسانۀ شهری مشهود است. بیشتر کنفرانس های مهم، به همراه شروع مجلۀ بین المللی ریخت شناسی از اساس و بنیادِ سمینار بین المللی ریخت شناسی شهری (ISUF) -اولین سازمان بین المللی ریخت شناسان شهری- سرچشمه  می گیرند. همچنین این [سمینار] محرکی برای تشکیل سازمان های ملی و منطقه ای مختص به این زمینه بوده است. با این حال رشد متناسبی در تعداد کتابها بر ریخت شناسی شهری روی نداده است. در حقیقت شناسایی یک کتاب مستقل در زبان انگلیسی بسیار سخت است که بتواند به آسانی به عنوان کتاب مرتبط بر ریخت شناسی شهری شناخته شود. این کمبود مشکلاتی را برای دانشجویانی که می کوشند مقدمۀ مختصری بر این زمینه و همچنین برای محققانی که به دنبال ریخت شناسی شهری هستند و در تلاشند مرور ارزشمندی بر موضوعات تحقیق، کانسپت ها و روش هایش بیابند، ایجاد کرده است. این کمبود اکنون به وسیله ویتر اولیویرا، کسی که یکی از برترین مشارکت کنندگان بین المللی در پژوهش ریخت شناسانه، نوشتار و ویرایش و همچنین یکی از گروه های آکادمیک که بیشترین کار را در شکل دهی به (ISUF) در طول دومین دهه موجودیتش انجام داد، مرتفع شده است.

در ارزیابی شکوفایی اخیر مطالعه فرم شهری بسیار مهم است که قدمت موضوع مورد تحقیق را از یاد نبرد – فرم شهری در تمام مانیفست های فیزیکیش، با جایگاه بنیادینش از تمدن های نخستین شروع میشود. به عنوان یک موضوع مطالعه، این نواحیِ شدیداً اشغال شده بر روی سطح زمین، تاریخچه ای طولانی دارند، اگرچه همچون بسیاری از زمینه های دیگر دانش، ظهور این گونۀ مطالعه تا اواخر قرن نوزدهم بسیار نادر بود. در این میان میزان سطح زمین که به وسیلۀ نواحی شهری پوشیده شده به طور قابل ملاحظه ای گسترش می یابد. امروز که [سطح زمین] با بیش از نیمی از جمعیت جهان اشغال شده است، کار کوچکی نیست که در یک کتاب مستقل کوچک، گزیده ولی با میزان وسیعی از  فرم های فیزیکی این نواحی شهری و روش های مطالعه آنها فراهم کرد. ولی اولیویرا به وسیلۀ انتخاب نمونه های دقیق، حداقل استفاده از واژگان تخصصی و استفاده موثر از نقشه ها، دیاگرام ها و تصاویر به این امر دست یافته است. تمامیت فرمهای نواحی شهری عوامل و نهادهایی هستند که آنها را ایجاد و دگرگون میسازند -برای مثال توسعه دهندگان، معماران، برنامه ریزان و سیاستمداران- و اینها در پوشش مطالب اولیویرا جایگاهی یافته اند. فصل رویکردهای مختلف مطالعه فرم شهر نمونه ای قابل توجه است. به علاوه با معرفی انتشارات “کلاسیک” به وسیله افراد مستقلِ کمک کننده به موضوع، خلاصه هایی از رویکرد تاریخی-جغرافیایی، رویکرد فرآیند-گونه شناسی، چیدمان فضایی و گونه های مرتبط با تحلیل فضایی تهیه کرده است. این امر به طور منطقی منجر به توجه به مطالعات تطبیقی که رویکردهای مختلف را دربرگیرد میشود. آنچه بسیار دیده میشود حکایت از حساسیت شخصی اولیویرا به روابطی است که ریخت شناسی شهری با رشته های متنوع- جغرافی، معماری و برنامه ریزی شهری با اشاره به سه مورد با اهمیت تر دارد. حداقل در برنامه ریزی، این امر به خصوص در پیوندهایی که بین فرم شهر و راه هایی که بتواند به عمل شهری تبدیل شود، مشهود است. خواننده از تجربیات شخصی نویسنده از به کار بستن یک فرم شهری تمجید شده به چالشی های عملی سود می برد. مقیاس ها طیفی از قطعات شخصی و ساختمان ها تا مناطق درون شهری و کل شهرها را در نظر می گیرند. کتاب همچنین با اشاره گسترده تر به ابعاد به کشف ارتباط ریخت شناسی شهری با موضوعاتی نظیر سلامت، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی عمومی، عدالت اجتماعی، میراث تاریخی و انرژی دست می یابد. این کتاب به وسیله نویسنده اش به عنوان یک کتابچۀ راهنما توصیف میشود. در حقیقت فراتر از این هاست. واقعیت است که [کتاب] روند سیستماتیک از ویژگی های اصلی ریخت شناسی را تأمین می کند و در این رابطه در میان کتابهای انگلیسی منحصربه فرد است. به هر صورت از سوی دیگر در ادبیات [تخصصی] از جایگاه ویژه ای برخوردار است. الهام بخش در عین اطلاع دهندگی است. برای یک رویکرد تحقیقاتی و بسیار قابل استفاده شامل مشکلات عملی مرتبط، و همچنین یکپارچگی آن بحث و  و این رویکرد نه تنها حساس به فرهنگ و تاریخ بلکه پاسخگو به استفاده های، گفتگو می کند سیستماتیک است. تنوع شخصیت چشم اندازهای شهری به عنوان نقطه مرکزی هم در عمل و هم پژوهش دیده می شود. در این مورد و موارد دیگر شکاف بزرگی بین چیزی که به کار گرفته می شود و واقعیت برنامه ریزی که امروز در دنیای واقعی عمل نمیشود، وجود دارد. اولیویرا استدلال میکند ریشه این مشکل به میزان محدودیت زیادی که هم اکنون در چشم انداز شهری ایجاد شده است، به وسیله آگاهی دادن از درک صحیح ریخت شناسی شهری برطرف می شود. این کتاب در میانِ مزیت های گوناگونش، یک گام موثر به سوی آموزش جدید و پتانسیل های به کارگیری ریخت شناسی شهری  به گونه ای است که بتواند بر این نقصان های جدید فائق آید.
(جرمی وایت هند | گروه تحقیقات ریخت شناسی شهری دانشگاه بیرمنگام، بریتانیا)

مقدمه مترجم:
ریخت شناسی شهر در انحصار ویژگی های کالبدی آن بوده و در نهایت پهنه های ساخته شده را شکل می دهد. مولفه هایی همچون فرم، اندازه، تراکم و پیکربندیِ سکونتگاه ها نیز از دیگر ارکان پهنه های ساخته شده به شمار می روند. این ویژگی ها می تواند در مقیاس های مختلف، از مقیاس منطقه ای گرفته تا شهری، واحد همسایگی، بلوک و خیابان تجلی یابد. ریخت شهر در بیشتر کشورهای جهان از جمله  شکل آغازین خود را شروع میکند و ، کشور انگلستان، همزمان با ایجاد پهنه های سکونتگاه های انسانی توسعه های تکنولوژیکی و ، تکامل مداوم آنها در پاسخ به نیازهای اجتماعی، زیست محیطی، اقتصادی توسعه و گسترش خط مشی هایی است که در بخش های مختلف پا به میان گذاشته اند. این خط مشی ها به طور فزایندهای در دوره های بعد از جنگ جهانی دوم در بخش هایی نظیر برنامه ریزی، مسکن و سیاست های توسعه شهری، از جمله بهداشت، حمل و نقل و اقتصاد بر یکدیگر غلبه داشته اند. به دلیل محدودیت در جابه جایی های انسان و کالبد، نقطه تمرکز فعالیتها در سکونتگاه ها به طور چشمگیری در مراکز سکونتگاه ها به وقوع پیوسته است (تمرکز در پهنه های داخلی و تراکم متوسط در پیرامون بخش مرکزی و تراکم کم در حومه ها). بسیاری از این مناطق با تراکم و تنوع نسبی، از  چشم اندازهای حاشیه شهری مدرن در حلقه های سبز بهره می برند و یا محصور در فضاهای باز روستایی کنترل شده، فعالیت می کنند. این سکونتگاه ها گونه های دارای تراکم بالا، الگوهای از خیابانهای نامنظم قرون وسطایی، ساختارهای شعاعی و شبکه ای، طرح های حومه ای پر پیچ و خم، شهرهای جدید که بر اساس اولویت هایی برنامه ریزی شده اند و طرح های نوسنتی یا روستا شهر را شامل می شوند. در برخی از این سکونتگاه ها با اشکال گوناگون مورفولوژیکی روبرو می شویم که از نظر تاریخی اهمیت دارند و هنوز پا برجا هستند. در دوران بعد از جنگ تغییرات عمدهای در شهرها به وجود آمدند و ظهور روندهای جدید جزئیات نوینی را در ادبیات موجود پیش رو آورد. این روندها در قالب کاربری های زیر شکل گرفته اند: بخش انرژی، بخش حمل ونقل، بخش عرصه آب، سیستم های فاضلاب، بخش جمع آوری ضایعات جامد، تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطی (ICT)، بخش زیرساخت های فرهنگی و اجتماعی، زیرساخت های سبز و آبی

بررسی رابطه بین شکل شهر و زیرساخت ها حائز اهمیت بوده و باید اذعان کرد پهنه های شهری (شهرها، شهرک ها و حومه شهرها) می توانند به مثابه سیستم هایی تصور شوند که در آنها تغییرات تدریجی فرم شهری، جایگاهی را برای تغییرات وسیع تری فراهم میآورد: از جمله سرمایه گذاری، آلودگی ها، فرهنگ و تکنولوژی ها. شهرها و شهرک ها مکان هایی را برای زندگی معاصر مردم، داد و ستد و اعمال آن در سکونتگاه ها مهیا می سازند، گروه هایی در آن ساکن می شوند و یا کوچ می کنند، تغییرات در ترکیب نیازها، الگوهای جدید از کار و ارتباطات را مطرح میکند، داد و ستدها روبه تکامل می روند، نیازها بسته به مکان ها و جابه جایی آن تغییر می کنند و میراث، به سرمایه بدل شده و به تاریخ متصل می گردند و به سهم خود پیامدهای فضایی عمده ای را در بر خواهند داشت.

در کتاب حاضر تلاش شده که آنچه در بالا اشاره شد در قالب سرفصل های ۹ گانه ای از نظرگاه های  مختلف تحلیل شود. از این رو این منبع ارزشمند برای دانشجویان رشته شهرسازی (برنامه ریزی شهری، طراحی شهری)، معماری (معماری منظر، مطالعات معماری) و سایر نظام های بین رشته مرتبط بسیار اثرگذار خواهد بود.
(منوچهر طبیبیان | استاد شهرسازی دانشگاه تهران | زمستان ۱۳۹۷)

♦ فهـرسـت مطــالب کتـــاب:
پیشگفتار
مقدمه مترجم

فصل اول: مقدمه
۱-۱ انگیزه
۱-۲ هدف کتاب
۱-۳ ساختار کتاب
منابع

فصل دوم: عناصر فرم شهری
۲-۱ مفهوم بافت شهر
۲-۲ بستر طبیعی
۲-۳ سیستم خیابان ها
۲-۴ نظام قطعات
۲-۵ نظام ساختمان ها
منابع

فصل سوم: عوامل و فرآیندهای دگرگونی شهری
۳-۱ عوامل تغییر
۳-۱-۱ توسعه دهندگان
۳-۱-۲ معماران
۳-۱-۳ سازندگان
۳-۱-۴ مأمورین برنامه ریزی مقامات محلی
۳-۱-۵ سیاستمداران محلی
۳-۲ فرآیندهای دگرگونی شهری
۳-۲-۱ برنامه
۳-۲-۲ اجرای برنامه و کنترل توسعه
منابع

فصل چهارم: شهرها در طول تاریخ
۴-۱ شهرهای نخستین
۴-۱-۱ تمدن سومر
۴-۱-۲ تمدن چین
۴-۲ شهرهای یونان باستان
۴-۳ شهرهای رومی
۴-۴ شهرهای اسلامی
۴-۵ شهرهای قرون وسطی
۴-۶ شهرهای دورۀ رنسانس
۴-۷ شهرهای قرن نوزده
منابع

فصل پنجم: سه شهر
۵-۱ نیویورک
۵-۲ مراکش
۵-۳ پورتو
منابع

فصل ششم: رویکردهای گوناگون مطالعه فرم شهر
۶-۱ رویکردهای کلاسیک ریخت شناسی شهری و مطالعات شهری
۶-۱-۱ مطالعات تاریخ شهری فعال در ونیز
۶-۱-۲ آلنویک، نورتارمبرلند، مطالعه ای در زمینۀ تجزیه و تحلیل پلان شهر
۶-۱-۳ سیمای شهر
۶-۱-۴ منظر شهری
۶-۱-۵ مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکا
۶-۱-۷ معماری شهرها
۶-۱-۸ فرم های شهری: از بلوک تا بنا
۶-۱-۹ قواعد اجتماعی فضا
۶-۲ رویکردهای ریخت شناسانۀ مختلف
۶-۲-۱ رویکرد تاریخی-جغرافیایی
۶-۲-۲ رویکرد فرآیند گونه شناختی
۶-۲-۳ چیدمان فضا
۶-۲-۴ تحلیل فضایی
۶-۳ مطالعات تطبیقی فرم شهری
۶-۳-۱ پورتو
منابع

فصل هفتم: از نظریه تا عمل
۷-۱ ریخت شناسی شهری و برنامه ریزی
۷-۱-۱ برنامۀ شوره زار سن جولیانو ارائه شده توسط ساوریو موراتوری
۷-۱-۲ برنامۀ آنیرز سور اویز توسط ایوور ساموئلز و کارل کروپ
۷-۱-۳ برنامۀ جدّه توسط شرکت تخصصی چیدمان فضایی
۷-۱-۴ به سوی یکپارچگی
۷-۲ ریخت شناسی شهری، تیپولوژی بنا و معماری
منابع

فصل هشتم: روابط با سایر زمینه های دانش
۸-۱ ریخت شناسی شهری و جامعه
۸-۱-۱ سلامت عمومی
۸-۱-۲ عدالت اجتماعی
۸-۲ ریخت شناسی شهری و اقتصاد
۸-۲-۱ گردشگری میراث
۸-۳ ریخت شناسی شهری و محیط زیست
۸-۳-۱ تغییر اقلیم
۸-۳-۲ انرژی
منابع

فصل نهم: نتیجه گیری
منابع

دریافت تصویر جلد
منبع خبر: www.MemarNews.com

مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.