انتشار کتاب «راهنمای طراحی مسیر دوچرخه شهری»

اختصاصی، معمارنیوز – انتشار کتاب «راهنمای طراحی مسیر دوچرخه شهری»

به کوشش: انجمن ملی کارشناسان حمل و نقل شهری
مترجمان: سیدعلی صفوی، فرشته صادق پور، میرحجت سید ولیلو
ناشر: انتشارات مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران
تاریخ انتشار: ۱۳۹۸
شمارگان: ۱۰۰۰ نسخه
تعداد صفحات: ۲۳۰ صفحه
قیمت: ۲۵/۰۰۰ تومان

سخن نخست:
رویکرد و گفتمان “تهران شهری برای همه” که خط‌ مشی سیاستگذاری شهری تهران در دوره جدید مدیریتی را مشخص نموده است، شهر را به مثابه فضایی تعریف می‌نماید که هدف از ایجاد آن، ارتقای کرامت انسانی است. در این چارچوب حق بهره مندی عادلانه تمام شهروندان از فضا به رسمیت شناخته می‌شود و مدیریت شهری در تلاش است در تمامی ابعاد برای تحقق این اصل، برنامه عملیاتی ارایه دهد.

الگوی حمل و نقلی تهران که شاکله‌ی آن در سیطره‌ی خودرو بر فضا و به حاشیه رفتن سایر مدهای حمل و نقلی همانند دوچرخه مشهود است، در بالاترین سطح گویای به انزوا کشیدن و پایمال شدن حقوق عموم افراد جامعه است. تبدیل شهر به حیات خلوت سودآوری صنایع خودروسازی، جولان خودروها، تسخیر زمین توسط اتوبان ها و پارکینگ ها، حق تجربه و بهرمندی از اشکال متفاوت حمل و نقل را از شهروندان سلب نموده است.

می‌توان گفت در این بین دوچرخه به عنوان اقتصادی‌ترین، سالم‌ترین و با نشاط‌ ترین وسیله تردد در حاشیه‌ترین بخش  گرفته است. این در حالی است که تجارب جهانی نشان داده است بهره‌مندی از این وسیله می‌تواند در کاهش اثرات مادی (اتلاف زمین، تامین سوخت، آلودگی…) و غیر مادی(اتلاف وقت، استرس و…) ناشی از شیوه ی فعلی حمل و نقل فعلی، راهگشا باشد.

اصلاح رویه‌ها و ایجاد زیرساخت‌های لازم تحقق دوچرخه مداری در تهران یک ضرورت تلقی می‌گردد و تجارب جهانی نیز گویای این است که با ظهور روش های نوآورانه و خلاقانه در استفاده از دوچرخه (دوچرخه ها و اسکوترهای برقی)، ایجاد زیرساخت های لازم و تدوین مقررات، می‌توان گام‌های موثری در اصلاح وضع موجود برداشت.

دوچرخه‌مدار شدن کلانشهر تهران سه پیش‌نیاز اصلی دارد:
نخست، ارادۀ مدیریت شهری به منظور تخصیص اعتبارات مورد نیاز و پشتیبانی حقوقی و اجرایی از جریان دوچرخه‌مداری در شهر و حمایت از کمپین‌ها در این عرصه و مواردی از این دست.
دوم، تعریف جایگاه موضوع در شرح خدمات طرح های توسعه شهری و مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری.
سوم، توسعه دانش تخصصی در این زمینه و توجه به تولید محتوای فنی برای برخوردی موثر و روشمند با مقوله دوچرخه مداری در شهرهای بزرگ کنونی.

در مورد پیش‌نیاز نخست، با توجه به اینکه در سال‌های اخیر همراه با رشد فزاینده ترافیک، شرایط آلودگی هوا از مرزهای هشدار گذشته است، شهرداری تهران را بر آن داشته تا حداکثر اهتمام خود را بر توسعه دوچرخه‌سواری در شهر تهران به کار گیرد. روندی که تجارب مشابه آن در شهرهای پیشگام دنیا که سابقه‌ای مشابه شرایط زیستی فعلی تهران را داشته‌اند، پاسخ‌گو بوده است و به عنوان تنها راهکار موفق برای برون‌رفت از چالش‌های زندگی ماشینی معاصر و تبعات آن شناخته می‌شود. خوشبختانه تجربه موفق دوچرخه های اشتراکی و حمایت مدیریت شهری، نقطه امیدی است بر تغییر شرایط موجود است.

در مورد پیش نیاز دوم، شورایعالی شهرسازی ومعماری ایران در تاریخ ۸۲/۷/۱۶، پیرو مصوبه مورخ ۶۸/۱۱/۷۷ شورایعالی، به منظور کاهش آلودگی هوای شهرها، کمک به پـاکیزه نگـه داشتن محیط زیست و کاهش مصرف سوخت مقرر نمود از این پس در طرحهای تفصیلی شهرها، شهرهای جدید، شهرک های مسـکونی و طـرح هـای آمـاده سازی الحاقی به شهرها، مسیر مخصوص عبور دوچرخه با استانداردهای الزم پیش بینی و طراحی شود.

تصویب انجام مطالعات تدوین طرح جامع دوچرخه‌سواری در شهر تهران به عنوان زیر مجموعه‌ای از طرح جامع جابجایی شهری نیز یکی از اقدامات مفید در این زمینه می باشد.

در مورد پیش نیاز سوم، تولید محتوای تخصصی، نقشی راهبردی در پشتیبانی دانشی از اقدامات در حال شکل‌گیری و توسعه دوچرخه‌مداری شهر تهران است که مسئولیت تهیه، تدوین و عرضه آن به عهده مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران می باشد. کتاب پیش رو به عنوان شناخته‌شده‌ترین سند راهنمای طراحی معابر دوچرخه، زیر نظر انجمن مدیران حمل‌ونقل شهری ایالات متحده آمریکا تدوین شده است. از ویژگی‌های بارز کتاب حاضر، توجه هم‌زمان به اصول فنی طراحی دوچرخه و اصول کیفی طراحی شهری است که رعایت اصول آن علاوه بر ایجاد کارایی در شهر برای تردد دوچرخه، تضمین‌کننده زیبایی و مطلوبیت کیفی مکان نیز خواهد بود.

در این کتاب همچنین تلاش شده است تا به حضور دوچرخه در شهرها به صورت جامع توجه شود. به این منظور، علاوه بر توجه به ابعاد فنی طراحی یک مسیر مناسب برای دوچرخه در انواع شرایط زمینه‌ای، اهتمام بر توجه به موضوعاتی نظیر طراحی پارکینگ دوچرخه، تأسیسات انتهای سفر، امکان جابه‌جایی بین مدهای مختلف جابه‌جایی و مواردی از این دست بوده است.
محمدحسین بوچانی؛
رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران

پیشگفتار:
با انتشار اولین نسخه راهنمای طراحی  مسیر دوچرخه شهری NACTO  در سال ۲۰۱۱، شهرهای ایالات‌متحده در حوزه ایمنی دوچرخه‌سواری پیشرفت شایانی کردند. “مسیرهای دوچرخه حفاظت‌شده” به‌صورت نمادین در سراسر کشور گسترش‌یافته است. شهرها از هوستون تا لینکلن، نبراسکا تا سان دیگو، اکنون با استفاده از راهنمای NACTO به‌عنوان منبع کلیدی برای طراحی در سطح جهانی، خیابان‌های خود را برای دوچرخه‌سواران بازطراحی می‌کنند. در همین دوره حمایت و پشتیبانی به‌صورت پیوسته در میان برخی از همکاران کلیدی NACTO، گسترش یافت و با انتشار یادداشت FHWA در آگوست ۲۰۱۳ که حمایت کامل و تأییدیه خود را بر راهنمای دوچرخه بیان می‌کند، این حمایت و پشتیبانی به اوج خود رسید. بخش‌های حمل‌ونقل دو ایالت ماساچوست  و جورجیا  در سال ۲۰۱۳ رسماً “راهنمای دوچرخه” را تصویب کردند.

همان‌طور که چشم‌انداز دوچرخه‌سواری در خیابان‌های ایالات‌متحده تغییر می‌کند، NACTO نیز یک سال دگرگونی را شاهد بوده است. رئیس باسابقه NACTO و مقام عالی‌رتبه پیشین دپارتمان حمل‌ونقل نیویورک، جانت سدیک خان، این مسئولیت را به من منتقل کرده است، زیرا او به‌عنوان رئیس شورای مشاوره راهبردی جدید سازمان، در موقعیت جدیدی در NACTO قرارگرفته است. تحت رهبری او، NACTO از یک اداره ناچیز به یک رهبر در سیاست‌گذاری حمل‌‌و‌نقل و یک ابزار سنجش برای نوآوری در سطح محلی تبدیل‌شده است. در پاییز سال ۲۰۱۳، زیر نظر برنامه طراحی شهری، NACTO اولین جلد مکمل “راهنمای دوچرخه” به اسم “راهنمای طراحی خیابان‌های شهری” را منتشر کرد. این سند اولین در نوع خود است که به‌صورت جامع بروزترین رهنمودهای زیرساخت‌های دوچرخه‌سواری را در یک سند ادغام کرده است و به مسائل طراحی مربوط به پیاده، دوچرخه، حمل‌ونقل و موتورسیکلت می‌پردازد.

راهنمای طراحی مسیر دوچرخه شهری که محصول ائتلاف بی‌سابقه‌ای از نقش‌آفرینان و طراحان محلی است، چگونگی تفکر شهرهای ما درباره خیابان‌ها (برای چه کسانی هستند، و بهترین استفاده از آن‌ها چگونه ممکن است) را تغییر می‌دهد. این راهنمای طراحی در شهرهای عضو NACTO، منجر به تعریف پروژه‌های بازطراحی خیابان جهت تعریف مسیرهای دوچرخه‌ای شده است که مردم را از قلب شهر به محله‌های محبوبشان، از سبزراه‌ها به آب‌کنارها و از خانه‌ها تا محل کسب‌وکار منتقل می‌کنند. درحالی‌که تلاش‌های ما در این عرصه شروع‌شده است،  NACTO در این زمینه هیجان‌انگیز، تسریع نوآوری و طراحی در سطح جهانی را متعهد شده است.

در سال ۲۰۱۴، NACTO بر تشویق  دولت فدرال، ایالت و مناطق محلی جهت پذیرش این راهنما، همچنین “راهنمای طراحی خیابان‌های شهری” تمرکز خواهد کرد. ما همچنین کار خود را جهت حمایت از شهرها در اجرای پروژه‌ها، ارائه ابزار و به اشتراک‌گذاری بهترین شیوه‌ها برای ساخت این پروژه‌ها ادامه خواهیم داد. ما از مشارکت شما برای کمک جهت ایمن‌تر و لذت‌بخش‌تر ساختن قلمرو عمومی شهرهایمان استقبال می‌کنیم.
ادوارد ریسکین؛
رئیس انجمن ملی مقامات حمل‌ و نقل شهری (NACTO)
مدیر آژانس حمل‌ و نقل شهری سانفرانسیسکو

پیشگفتار مترجمین:
مفهوم دوچرخه‌مداری و فعالیت دوچرخه‌سواری در سال‌های اخیر وارد ادبیات طراحی شهری و حمل‌ونقل شهری شده است. توجه به این مد از حمل‌ونقل درون‌شهری، علاوه بر کمک به کارایی سیستم جابجایی در شهر، موجب افزایش تحرک در شهر و ارتباط کامل‌تر اشخاص با فضاهای شهری می‌شود. این امر در کنار مزیت‌های عملکردی، موجب انسانی‌تر شدن فضاهای شهری شده و کمک زیادی به ارتقاء هویت فضاهای شهری می‌کند. ازنظر آلودگی بصری نیز با افزایش استفاده عملیاتی و کاربردی از دوچرخه، حجم بالای تردد خودرو در شهرها کاهش یافته و منظر نازیبای خودرو زده و متراکم از انبوه خودرو تا حد زیادی تعدیل می‌‌یابد. در اروپا نیز هرچند ساخت نسخه‌های اولیه دوچرخه‌های امروزی به اواخر قرن نوزده میلادی برمی‌گردد، ولی دوچرخه‌مداری از اواسط نیمه دوم قرن بیست به‌صورت جدی در دستور کار قرار گرفت و هدف اصلی آن مقابله با بحران سوخت و کاهش آلودگی محیطی و صوتی و… و رها کردن شهرها از تسلط بی‌امان خودرو‌ها بود. این وضعیت چنان برنامه‌مند و با پشتیبانی و حمایت مردم پیش رفته که در حال حاضر در برخی شهرها بیش از نیمی از فعالیت جابجایی توسط دوچرخه انجام می‌شود. دوچرخه‌سواری می‌تواند نتایج مثبت زیادی برای شهرها به ارمغان آورد…

در این خصوص و برای دست‌یابی به این همه مزیت، مهم‌ترین امر جسارت و اراده مدیریت شهری در تأمین زیرساخت‌های لازم برای تردد این وسیله نقلیه راهبردی است. غالباً مسئولین نگران بروز چالش‌های ترافیکی برای خیابان‌های سواره هستند. تجربه‌های متعدد در این زمینه گواه است که اقدامات کامل و برنامه‌مند، می‌تواند مانع از بروز این چالش‌ها شود. توجه به پیوستگی مسیرهای دوچرخه در شهر، تمهید استفاده از سیستم‌های ترکیبی و چندمنظوره، اختصاص واگن ویژه در مترو و گیره‌های حمل دوچرخه در ناوگان اتوبوس‌رانی (به‌ویژه در مسیرهای پرشیب) و… موجب می‌شود تا نه‌تنها با مشکلی مواجه نشویم، بلکه به سرعت با رضایتمندی جامعه روبرو شویم. به هر میزان که مدیریت شهری از دوچرخه‌مداری شهرها حمایت کند، به همان میزان از نیاز به خودرو و مسیرهای سواره کاسته می‌شود و شهرها به‌صورت سیستماتیک کارایی خود را افزایش می‌دهند.

در برخی حوزه‌های مشابه در تهران، تجارب موفقی را داشته‌ایم. شاید مهم‌ترین آن، بستن یک‌طرف از خیابان محوری و پرتردد ولیعصر عج و اختصاص آن به مسیر حمل‌ونقل عمومی بود. تا قبل از این اقدام کمتر کسی جرات این کار را داشت یا موفقیت آن را متصور می‌شد. اما این اقدام به کارایی این محور، کاهش آلودگی و ایمنی این مسیر و به دنبال آن رضایت ساکنین و مراجعین به این خیابان منتج شد.

بدیهی است که برای دوچرخه‌مدار شدن شهرها، شعار و تبلیغات یا نمایش مسئولین دوچرخه‌سوار کافی نیست. باید زیست‌بوم شهر بر این اساس اصلاح شود. بسته‌ای جامع شامل ابعاد رویه‌ای و ماهوی، تدوین استانداردها، پیش‌بینی قوانین لازم، پشتیبانی عملیاتی و توسعه زیرساخت‌ها، فرهنگ‌سازی و آموزش، سیاست‌های تشویقی، محدود کردن سایر گزینه‌ها و سوق دادن ترجیح عمومی به این مُد از جابجایی و…لازم است. انجام اقدامات ناقص و ضعیف، موجب ناکارآمدی و شکست این سیاست می‌شود لذا اقدامات باید کامل و همه‌جانبه باشد تا مؤثر واقع شود.

دوچرخه‌مداری برای کلان‌شهرهای در حال زوال ما نه یک انتخاب بلکه امری ضروری است. شهرهای ما در آستانه از دست دادن زندگی‌پذیری خود هستند، لذا تنها موضوع باقیمانده، اقدام عملی و همه‌جانبه است. دوچرخه‌مداری یک موضوع ساده نیست، بلکه یک جریان همه‌جانبه است (اراده سیاسی، اعتبارات مالی لازم، تدوین قوانین خلاق، توسعه فرهنگی، توسعه زیرساختی و…). حمایت از رویدادها و پویش‌های مردمی در کنار حمایت و سرمایه‌گذاری در این عرصه از مقدمات ضروری محسوب می‌شود.

در این شرایط که با کمبود شدید منابع فنی و تخصصی در این حوزه مواجه هستیم، مهم‌ترین وظیفه نهادهای تخصصی و دانشگاهی، استفاده از تجارب و اسناد معتبر تخصصی در این حوزه است. حمایت دستگاه‌های اجرایی مسئول در این عرصه توقعی به‌جاست.
سیدعلی صفوی (عضو هیئت علمی گروه شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس)
فرشته صادق پور – میرحجت سید ولیلو (کارشناس ارشد طراحی شهری)

مقدمه:
هدف این سند راهنما ارائه راهکارهایی به‌منظور کمک به طراحی خیابان‌های کامل در شهرها، خیابان‌هایی ایمن که مناسب دوچرخه‌سواران است، می‌باشد.

این سند بر اساس تجربه شهرهایی تنظیم‌شده ‌است که برترین‌های جهان در دوچرخه‌سواری هستند. طراحی‌های این سند ازآنجاکه خیابان‌های شهری خاص نیازمند راه‌حل‌های خلاقانه‌اند، برگرفته از شهرها برای طراحی شهرها می‌باشد. اکثر این راهکارها به‌طور مستقیم در نسخه فعلی راهنمای AASHTO تسهیلات دوچرخه نیامده است، اگرچه همه آن‌ها (همراه با دو استثنا) طبق د ترچه راهنمای کنترل ترافیک (MUTCD) مجاز می‌باشند. اداره بزرگراه فدرال دستورالعمل‌های ارائه‌شده در این سند را تائید کرده است. تمامی دستورالعمل‌های طراحی این سند به‌صورت بین‌المللی و در میان بسیاری شهرهای ایالات‌متحده در حال استفاده‌اند.

جهت تولید این سند، نویسندگان جستجوی گسترده‌ای در ادبیات جهانی موضوع از دستورالعمل‌های طراحی و تجربه زندگی واقعی انجام داده‌اند. آن‌ها با گروهی از متخصصان برنامه‌ریزی مسیرهای دوچرخه شهری از شهرهای عضو NACTO و نیز مهندسان ترافیک، برنامه‌ریزان و دانشگاهیان باتجربه در استفاده از مسیرهای دوچرخه شهری همکاری نزدیکی داشته‌اند.

• فهرسـت مطالـب کتـاب:
سخن نخست
پیشگفتار
پیشگفتار مترجمین
مقدمه

مسیرهای دوچرخه
مسیرهای دوچرخه متعارف
مسیرهای دوچرخه دارای حریم
مسیرهای دوچرخه خلاف جهت جریان
مسیرهای دوچرخه در سمت چپ

دوچرخه راه ها 
دوچرخه راه های حفاظت شده یکطرفه
دوچرخه راه های بالاتر از سطح خیابان
دوچرخه راه های دوطرفه

تقاطع ها 
مستطیل های توقف دوچرخه
علائم عبور از تقاطع
مستطیل های انتظار گردش دومرحله ای
رفیوژهای میانی
مسیرهای دوچرخه میان گذر
مسیر اشتراکی گردش دوچرخه
ملاحظات ورود دوچرخه به تقاطع

چراغ های راهنمایی 
چراغ های راهنمایی ویژه دوچرخه
تشخیص دهنده دوچرخه و فعال ساز سیگنال
چراغ هشدار چشمک زن برای مسیرهای دوچرخه در تقاطع های بدون چراغ راهنما
چراغ های ترکیبی برای مسیرهای دوچرخه در تقاطع خیابان اصلی

علائم و نشانه ها
تسهیلات رنگی دوچرخه
راهنمای کاربرد مصالح در مسیرهای رنگی
علائم خطوط اشتراکی
مسیریابی خطوط دوچرخه

بلوارهای دوچرخه 
برنامه ریزی مسیر
تابلوها و علائم کف خیابان
مدیریت سرعت
مدیریت حجم
تقاطع های خیابان فرعی
تقاطع های خیابان اصلی
تقاطع های نامتقارن
زیرساخت سبز

دریافت تصویر روی جلد
منبع خبر: www.MemarNews.com
مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.
هرگونه استفاده از مطالب اختصاصی این سایت بدون کسب اجازه کتبی پیگرد قانونی دارد.