انتشار کتاب «تذکره البنیان و تذکره الابنیه؛ خاطرات معمار سنان»

اختصاصی، معمارنیوز- انتشار کتاب «تذکره البنیان و تذکره الابنیه؛ خاطرات معمار سنان»

نویسنده: ساعی مصطفی چلبی
مترجم: مهدی سلطانی
ناشر: موسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن؛ فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران
تاریخ انتشار: ۱۳۹۶
تیراژ: ۱۰۰۰ نسخه
تعداد صفحه: ۱۴۰
قیمت: ۱۴۵/۰۰۰ ریال

بخشی از مقدمه مترجم:
یکی از مسائلی که همواره ذهن مورخان را به خود مشغول کرده است و هنوز سؤالات بسیاری در ارتباط با آن بی جواب مانده است، چگونگی نقش معمار در شکل‌گیری آثار معماری است. مشکل اصلی در رابطه با این امر آن است که معماران ما هنرشان را در قالب آثار ماندگار معماری بیان کرده‌اند، به گونه ای که آنها درباره کار و دانش خود به ندرت نوشته‌اند و گاه تنها به نامی در گوشه کتیبه‌ای قناعت کرده‌اند. یکی از دلایل بی‌جواب ماندن بعضی از سؤالات درخصوص مطالعات تاریخ معماری ایران، همین کمبود متون خاص معماری است. به همین دلیل باید اندک منابع مکتوب درجه اولی را که به‌دست می‌آید ارج نهاد و به دقت آنها را مطالعه کرد.

در این راه با آگاهی بر این امر که حوزه فرهنگی ایران محدود به مرزهای جغرافیایی کنونی آن نیست، مطالعه منابع تاریخی موجود در کشورهای همسایه می‌تواند مفید باشد. در واقع شباهت های ساختاری این جوامع (مثلاً صفوی و عثمانی) امکاناتی را برای محققان پدید می‌آورد. برای مثال در کشور ترکیه، متون مهمی در ارتباط با معماری وجود دارند که در زمان عثمانی نوشته شده ‌است و جزو منابع مکتوب نادر در این حوزه‌اند، که خوشبختانه در ایران نیز گاه به این منابع توجه شده است.

دکتر قیومی بیدهندی، یکی از متن‌های معماری این دوره یعنی رساله معماریه را ترجمه نموده و به چاپ رسانده اند. کتاب پیش رو ترجمه‌ای از دو رسالۀ ترکی عثمانی یعنی تذکره البنیان و تذکره الابینه است که از زبان معمار سنان و به قلم دوست او ساعی مصطفی چلبی تحریر شده‌ است.

سنان بعد از اینکه خود چند بار دست به قلم می‌برد و متونی در ذکر آثارش می‌نویسد، از ساعی می‌خواهد که متن مبسوط‌تری از زندگی او بنویسد و در این متن، از آثاری که سنان بعد از نوشتن متون قبلی خود ساخته است هم صحبت به میان آورد. در این متون که بیشتر حسب‌الحال‌اند و از زبان خود سنان به رشته تحریر درآمده‌اند، سنان از نحوه ساخت چند اثر مهم خود خبر می‌دهد. او سپس از مسائل مهمی که حین طراحی و ساخت بناها رخ داده است سخن می‌گوید و اطلاعات متنوع دیگری نیز ارائه می‌دهد. البته این نوشته به مانند یک متن فلسفی نیست که به بیان دیدگاه های معمارانه سنان بپردازد، هر چند با عمیق‌شدن در نوشته‌ها و تحلیل آنها، می‌توان اطلاعاتی از این دست هم به دست آورد.

در واقع این دو کتاب، متونی‌ هستند که با عمیق شدن در آنها، می‌توان پاسخ سؤالات بسیاری را درباره مسائلی چون جایگاه معماران و به خصوص معمار باشی در دستگاه حکومت و جامعه آن روزگار، نحوه معمار شدن، ارتباطات معمار و همکاران او، افراد مؤثر در پدید آمدن آثار معماری، نحوه و مراحل طراحی و ساخت آثار و… به دست آورد. به علاوه خود کتاب اطلاعات روشنی را درباره تعداد، نوع، نام و تاریخ بناهای طراحی‌شده به دست سنان ارائه می‌دهد.

(این دو رساله در تاریخ سرزمین های اسلامی کم نظیر بوده و سیاق اجتماعی ارزش گذاری آثار معماری را آشکار می نماید و از معدود مکتوبات نوشته شده درباره ی معماری در جهان اسلام پیش از دوره ی جدید است.)

اصل این دو رساله (تذکره البنیان و تذکره الابنیه)، به زبان ترکی عثمانی و به الفبای عربی است. بعدها با توجه به تغییر الفبا در کشور ترکیه، این متون هم به الفبای لاتین برگردانده شدند.
کتابی که مبنای این ترجمه است از سه بخش اصلی تشکیل شده است: بخش اول آن به زبان ترکی استانبولی امروزی و به الفبای لاتین، بخش دوم به زبان ترکی عثمانی و به الفبای لاتین و بخش سوم نیز تصاویر نسخ خطی رساله‌ها به زبان ترکی عثمانی و به الفبای عربی است.

“معماری‌ای که در رساله‌های تذکره‌البنیان و تذکره الابنیه تصویر شده است از اساس با معماری امروز متفاوت است. معمارانی چون سنان‌ بن عبدالمنان، داودآقا و محمدآقا در ممالک عثمانی، و استاد قوام‌الدین، استاد علی‌اکبر، استاد بدیع‌الزمان و استاد محمدرضا در ایران، در «عالَم معماریِ» دیگری می‌زیستند؛ زیرا هم آموزش آنان، هم احوال آنان، هم هستی‌شناسی‌شان و هم توقع جامعه از آنان با معماران امروز تفاوت داشت. برای شناخت درست معماری جهان اسلام، باید آن «عالَم معماری» را شناخت.”
مهرداد قیومی بیدهندی؛
استادیار دانشگاه شهید بهشتی و عضو وابسته فرهنگستان هنر

• فهرست مطالب کتاب:
– پیشگفتار: تحریر شده توسط دکتر مهرداد قیومی
– مقدمه مترجم
– با احترام به یک آفرینشگر بزرگ
– مختصری در معرفی معمار سنان
– پیشگفتار برای چاپ جدید تذکره البنیان
– منابع مرتبط با معمار سنان و آثارش
– نسخه‌های تذکره الابنیه
– نسخه‌های تذکره البنیان
– مطالعات انجام شده روی متون
– آثار مقایسه ای (تطبیقی)
– این کتاب تذکره البنیان است حسب الحال آن مهندس کاردان، سرِ معماران، سنان بن عبدالمنان
– در وصف آن خواجگان دنیا و دین، صحابه رسول صلی الله وآله وسلم
– در محامد پادشاه معزّز و مکرّم، ظلّ الله فی العالم، ابد دولته و ابد سلطنته
– در محامد شهزاده جوان بخت
– در وصف وزیر اعظمِ سلطان مرادخان خلّدالله ملکه
– ابتدای تحریر انشای بی‌نظیر و دلپذیر
– اوصاف بناهای عالی مجالس اهالیت مذکور
– سبب معمار شدن این حقیر در بنای کشتی هایی بی‌نظیر در محل جنگ دشمن به آهنگ داروگیر
– معمار شدن عبد خاکسار در اثنای پیشروی بسوی کفار
– در بیان بنای جنّت نشان شهزاده سلطان محمد خان علیه‌الرحمه و رضوان
– در بیان بنای طاق های فلک نشان، برای آمدنِ آب روانِ چشمه‌های مقبول شهر استانبول و
– صفت بنا شدنِ جامع سلطان سلیمان خان در شهر استانبول که به اهتمام تام بنا شد
– آوردن ستونهای مرمر جامع خجسته منظر
– در بیان بنیان چاه طولاب (دولاب) در باغچه پادشاه کامیاب بعون خدای ملک الوهّاب
– در بیان جسر لطیف «چکمجۀ» کبیر در عهد سلطان سلیمان خان علیه‌الرحمه و الرضوان.
– در وصف سلطان سلیمان خان علیه‌الرحمه و الغفران
– تاریخ وفات مرحوم
– ابتدای بنای جامع شریف سلطان سلیم‌خان
– تاریخ جلوس همایون
– قصیده جامع شریف
رساله تذکره الابنیه
– رساله لطیف المسمّا به تذکره الابنیه
باب اول: در بیان اسامی و اعداد جوامع شریف بنا شده
باب دوم: در بیان اسامی و اعداد مساجد و معابد بنا شده
باب سوم: در بیان اسامی و اعداد مدارس بنا شده
باب چهارم: در بیان اسامی و اعداد دارالقراهای بنا شده
باب پنجم: در بیان اسامی و اعداد تربت های بنا شده
باب ششم: در بیان اسامی و اعداد عمارات بنا شده
باب هفتم: در بیان اسامی و اعداد دارالشفاهای بنا شده
باب هشتم: در بیان اسامی و اعداد سد‌های بنا شده روی آبراهه‌ها
باب نهم: در بیان اسامی و اعداد جسرهای بنا شده
باب دهم: در بیان اسامی و اعداد کاروانسرا‌های بنا شده
باب یازدهم: در بیان اسامی و اعداد سراهای بنا شده
باب دوازدهم: در بیان اسامی و اعداد مخزن های بنا شده
باب سیزدهم: در بیان اسامی و اعداد حمام های بنا شده