انتشار کتاب «تاریخ شفاهی ساخت و ساز در ایران» – جلد اول ؛ «گفت و گو با معماران ۱»

اختصاصی، معمارنیوز- انتشار کتاب «تاریخ شفاهی ساخت و ساز در ایران» – جلد اول ؛ «گفت و گو با معماران ۱»

به کوشش: جلال حسن خانی، رامین جلیله وند
ناشر: کتابکده کسری
تاریخ انتشار: بهار ۱۳۹۸
تیراژ: ۱۰۰۰ نسخه
تعداد صفحات: ۱۸۴
قیمت: ۶۰/۰۰۰ تومان

♦ پـیش‌گفتار ناشر:
تاریخ شفاهی چیست؟ چه تاثیری بر جریان‌های جاری می‌تواند داشته باشد؟ مخاطب آن کیست؟ و آیا ثبت ادبیات شفاهی ـ تخصصی کمکی به شکل‌گیری گفتمان نوپای معماری معاصر ایران می‌کند؟ پاسخ به این‌ سؤالات می‌تواند گفت‌وگو را به چیزی فراتر از گپ‌زدن یا کاری موقتی تبدیل کند، به پروژه‌ای بلند مدت، جدی یا به عبارت دیگر ابزاری برای مستند‌سازی دانش در یک دوره خاص.

تولید گفتمان نیازمند گفت‌وگوست، گفتمان معماری معاصر هم بدون گفت‌وگو ممکن نیست، گفت‌وگو از هر نوع، گفت‌وگوی آثار معماری و معماران، گفت‌وگوی پنهان میان ساختمان‌ها، شهر و مردم، مردم و معماران، معماران و معماران و … بخشی از این گفت‌وگوها پنهان اما جاری و همیشگی‌اند، همچون گفت وگوی خاموش میان ساختمان‌ها؛ این ابژه‌های بی‌اراده اما فعال و گویا. بخشی نیز وابسته به زبان‌اند، همچون گفت‌وگوی میان کارفرما و معمار، که امروزه به انواع متنوعی از گفت‌وگو میان اشخاص حقیقی، هلدینگ‌ها، کارفرمایان خصولتی، پیمانکاران دفاتر طرح و ساخت، سازندگان، مهندسین مشاور، بنگاه‌های املاک و … گسترش یافته. در این میان هیچ گفت‌وگویی بی‌پرده‌تر از مصاحبه‌ی رو در رو نیست.

بسیاری از دانشکده‌ها و مدارس معماری پیشرو در جهان از معماران صاحب‌نظر برای مناظره و بحث رو در رو دعوت می‌کنند. در چنین نشست‌هایی است که عیار نظری معماران محک می‌خورد، ناگفته‌ها بیان می‌شود و چالش‌ها و پرسش‌های جدیدی طرح می‌شود. فیلم‌های بسیاری از مناظره‌ها و جدال‌های شفاهی معماران و تئوری‌پردازان معماری در اینترنت در دسترس‌اند که می‌توانند آموزنده باشند.

گفتمان معماری معاصر ایران نیازمند گفت‌وگوهایی رو در رو، صریح و بی‌پرده است. نیازمند مناظره، تضارب آرا و بحث‌های نظری. دورهمی‌های معمارانه، نشستن‌ها، تحسین‌ها و توصیف‌ها راه به جایی نمی‌برند. گفتمان جز با تفکر انتقادی، نقد و هم‌زمان بحث‌های شفاف و مدون عمقی پیدا نمی‌کند، هرچند ممکن است با تعدد همان دورهمی‌ها و نشست‌ها عریض و طویل به نظر برسد. گفتمان معماری در ایران نوپا و هنوز محدود به تبادل تصاویری از پروژه‌ها و مسابقه‌هاست، عاری از مباحث شفاف نظری. “دیـدگاه” جای خود را به “تصویـر” داده است. معماران ایرانی نه تنها در جهت انتشار دیدگاه‌های فکری خود کاری نمی‌کنند،‌ بلکه هنوز خارج از فضای محدود مجازی و جلسات خصوصی تن به بحث‌های نظری شفاهی نیز نمی‌دهند. نشست‌های بی‌پرده و رو در رو باید در میان صاحب‌نظران معماری ما نیز نهادینه شود، معماران باید دست از نقد و نظرهای مبهم، در پرده‌گویی، کنایه‌گویی و در بسیاری از موارد دست از سکوت بردارند، بحث‌های بی‌حاصل مجازی را در فضای قابل استناد دانشگاهی و در جمع‌های تخصصی دنبال کنند. تا هم‌زمان ناشران نیز بتوانند با مستندسازی، مکتوب کردن و انتشار ادبیات شفاهی معماری نقش خود را در پیشبرد گفتمان معماری معاصر ایفا کنند.

انتقاد از وضعیت نشر معماری مدتی است که از همه جا به گوش می‌رسد. نباید نشر تخصصی معماری را بی‌دلیل متهم به بازارسازی، بی‌کیفیتی و … کرد. گویی اساتید این حوزه فراموش کرده‌اند که ناشر تخصصی معماری، تولید کننده‌ی محتوا نیست، وظیفه ناشرین “انتشـار” است، وقتی معماران داخلی میدان‌های نظری معماری را ترک کنند گفتمان معماری یک سویه ‌و به ترجمه محدود ‌می‌شود. وقتی در فضای دانشگاهی تولید مقاله بر تولید اندیشه ارجح باشد، وقتی اساسا محتوایی برای انتشار وجود نداشته باشد، نشر معماری چه چیزی را باید انتشار دهد؟ طبیعتا به همین تکرار و روزمره‌گی‌ گرفتار می‌شود که در ویترین‌های انقلاب هویداست. دانشـگاه، نشـر و حـرفه را اگر سه راس اصلی دیسیپلین معماری بدانیم، هنوز این سه در ایران قادر به تشکیل یک زنجیره نیستند و مادامی که این سه فارغ از یکدیگر، صرفا به پیشبرد اهداف خود بیاندیشند خبری از پیش‌روی در هیچ یک از این سه حوزه نخواهد بود.

***

امیدوارم این کتاب، معماران را به حضور و مشارکت بیشتر در گفتمان معماری معاصر ایران دعوت کند و راهنمای مناسبی باشد برای شناخت دانشجویان معماری از آنچه در فضای کار حرفه‌ای این رشته می‌گذرد. کتابی به خاطر ندارم که تا این حد صمیمی و بی‌حاشیه تجارب معماران حرفه‌ای را در اختیار دانشجویان رشته‌های معماری و شهرسازی قرار داده باشد.

تلاش جناب مهندس حسن‌خانی در جلب اعتماد اکثریت معماران فعال و صاحب‌نام ایران برای همکاری در پروژه تاریخ شفاهی ساخت و ساز ایران ستودنی است. محدود نکردن پروژه به گفت‌وگو با معماران و رفتن به سوی سایر فعالان این حوزه نظیر سازندگان و پیمانکاران نیز نشان از جسارت و عزم ایشان در پیمودن مسیرهایی دشوار دارد. از ایشان برای به اشتراک‌گذاری این گفت‌و‌گوها سپاسگزارم. همچنین به نوبه‌ی خود از جناب مهندس فولادوند سپاسگزارم که بدون حمایت‌های ایشان انتشار چنین مجموعه‌ای ناممکن بود.

جلد دوم از این مجموعه نیز به گفت وگو با معماران اختصاص دارد. امیدوارم با وجود تمام دشواری‌هایی که صنعت نشر با آن دست و پنجه نرم می‌کند، این مجموعه به صورت منظم منتشر شود تا ارتباط میان کتاب‌ها و انسجام مجموعه حفظ شده و کلیت پروژه قابل درک و تصور گردد. خصوصا که بسیاری از مطالبی که در این کتاب و در پرسش با معماران طرح شده‌اند می‌توانند برای سازندگان و پیمانکاران جالب توجه بوده و در پرسش و پاسخ‌های بعدی تاثیرگذار باشند.

♦ سخن نخست:
بهره‌مند شدن از نظرات، دیدگاه‌ها و تجربه پیشگامان عرصه‌های مختلف بسیار مفید و ارزنده است. رسم قدیم ایرانیان در صنعتگری، هنر و تجارت همواره بر اساس انتقال تجارب و آداب و رسوم کسب و کار از استاد به شاگرد انجام می‌شد.

این مجموعه توسط واحد تحقیق و توسعه گروه فنی و اقتصادی داناک تدوین شده و در جلد نخست از پنج قسمت، سؤالات تقریبا مشابهی از معماران و افراد صاحب نظر پرسیده شده است.

این مصاحبه‌ها در فضایی صمیمانه انجام شد و پرسش‌ها و پاسخ‌ها روایت‌گونه و به زبان ساده و قابل فهم برای تمامی علاقه‌مندان و افراد فنی و تاثیر‌گذار در صنعت ساختمان به خصوص دانشجویان می‌باشد.

امیدواریم با مطالعه این کتاب که گرد‌آوری تجارب و دیدگاه‌ها با روشی متفاوت و نوین انجام شده است، گام مؤثری در جهت انتقال دانش و تجربه به علاقه‌مندان این عرصه برداشته باشیم.
به امـید ایرانی آباد
علیمراد فـولادوند؛ گروه فنی و اقتصادی داناک

♦ مقدمـه:
پس از مطالعه کتاب “مصاحبه با تاریخ‌سازان” اوریانا فالاچی، و “چیزهایی هست که نمی‌دانی” که مجموعه‌ای است از مصاحبه با بیست چهره ادبی ـ هنری، متوجه فقدان چنین کتبی در گفتمان معماری معاصر و از آن مهم‌تر گفتمان ساخت و ساز در ایران شدیم. از مهم‌ترین ویژگی‌های کتاب‌های مجموعه گفت ‌وگو، خوانش غیر خطی و در نتیجه راحتی خواننده در انتخاب موضوع و تخصیص زمان‌های کوتاه و غیر پیوسته است. معمولا خوانش کتاب به صورت خطی است، از ابتدا تا انتها، اما در کتاب‌های مجموعه گفت ‌وگو، خصوصا ‌این مجموعه که در آن سعی شده سؤالات واحدی از فعالان صنعت ساخت‌و‌ساز پرسیده شود، می‌‌توان‌‌‌‌ ‌دیدگاه‌های مختلف در خصوص یک موضوع واحد را در میان آرای صاحب‌نظران جستجو کرد. بدین‌ترتیب شروع به مطالعه گسترده‌تری کردیم و در اکثر رشته‌های هنری کتاب‌های مشابهی یافتیم. ایده اولیه گفت وگو با معماران از همان‌جا به ذهن‌مان رسید.

از سویی دیگر، به علت حضورم در عرصه ساخت و ساز متوجه شکاف‌هایی میان رویکرد معماران و سازندگان خصوصا در ساختمان‌هایی با مقیاس نسبتا بزرگ شدم. بدین ترتیب پرسش‌ها را به گونه‌ای طراحی کردیم که بتوانیم به تعداد زیادی از مسائلی که برایمان موضوعیت داشت بپردازیم.

شاید دلیل دیگر پراکندگی موضوعات و تنوع پرسش‌ها این باشد که مخاطب کتاب را علاوه بر معماران، سازنده‌ها، مردم عادی ـ که در بسیاری از مواقع به عنوان کارفرما در صنعت ساختمان نقش تاثیرگذاری دارند ـ و دانشجویان رشته‌های معماری، معماری داخلی و شهرسازی می‌دانستیم. بدیهی است که هر کدام از این گروه‌ها پرسش‌های خود را از معماران دارند و من سعی کردم در انتخاب و تدوین سؤالات این امر را مد نظر داشته باشم. همچنین مسئله کار آفرینی کسب و کار، مباحث مدیریتی مثل سیستم‌سازی و خلأ ارتباطی معمارانی که گاهی قابلیت انجام پروژه‌هایی با مقیاس بزرگ را داشتند مرا به این فکر انداختند که در جلدهای بعدی با سازندگان گفت وگو کنم.

در شروع مصاحبه‌ها موضوع را با یکی از دوستانم (رامین صفری راد) که سابقا سردبیر مجله شارستان بود مشورت کردم. او پروژه را سخت و غیر عملی دانست و با اشاره به سطح دانش و فن بیان بعضی از معماران اعتقاد داشت که کنترل چنین گفت ‌وگوهایی بسیار دشوار خواهد بود. از این رو ضمن تمرکز و مطالعه فشرده برای آماده‌سازی ذهنی خود در چنین پروژه‌ای، گفت ‌وگوها را با کورش رفیعی شروع کردم که پیشاپیش سابقه آشنایی بیشتری با او داشتم. به هر حال در عمل متقاعد کردن معماران برای گفت وگویی نسبتا طولانی و مفصل هرگز کار آسانی نیست. گردآوری این کتاب از سال ۹۵ شروع شد و هم اکنون بخش زیادی از مطالب جلد سوم (مصاحبه با سازندگان) آماده شده است. عنوان کلی این مجموعه کتب “تاریخ شفاهی ساخت و ساز ایران” تعریف شده است.

اگرچه در تعریف این پروژه، مخاطب خود را به گروه خاصی محدود نکرده بودم و همچنان هم امیدوارم که این کتاب مورد مطالعه عموم نیز قرار گیرد، اما دوستانی که زحمت مطالعه و راهنمایی پیش از انتشار را پذیرفته بودند همگی معتقد بودند که کتاب بیش از هر گروه می‌تواند راهنمای دانشجویان معماری، معماری داخلی و شهرسازی باشد و این امکان را دارد که در دروس آموزشی معماری به آن رجوع شود. گردآوری این کتاب نظر شخصی‌ام را در خصوص بسیاری از مسائل ساخت و ساز تغییر داد. دیدگاهم به پروژه‌های معماران حاضر در این کتاب تغییر کرد و خرسندم اگر این مجموعه چنین تجربیاتی را در اختیار سایر فعالان صنعت ساختمان قرار دهد.

مصاحبه‌ با معمارانی که گفت وگو با آن‌ها انجام شده اما در این جلد حضور نیافتند، به زودی در جلد دوم این مجموعه منتشر خواهد شد. ذکر نام معماران بر روی جلد و ترتیب قرارگیری مصاحبه‌ها در داخل کتاب بر اساس حروف الفبا بوده و معمارانی که اطلاعات پروژه‌ها و تایید متون را زود‌تر در اختیار ما قرار دادند در جلد نخست قرار گرفتند. متاسفانه با توجه به محدودیت‌های مختلف، امکان مصاحبه با تعداد بیشتری از معماران میسر نبود، هرچند امیدوارم در آینده این امر محقق گردد.

♦ فـهرست مطالب کتاب:
– سـخن نخست
– مقدمـه
– گـفت وگـوها
– فـرهاد احـمدی
– کاترین اسپریدونف
– کامران افشار نادری
– هومـن بالازاده
– رضـا دانشمیـر
– کـورش دبـاغ و بهـرام کلانتـری
– کـورش رفیعـی
– فرامرز شریفی
– شهاب کاتوزیان
– حبیبه مجدآبادی
– محمدرضا نیکبخت

دریافت تصویر روی جلد
منبع خبر: www.MemarNews.com
مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.
هرگونه استفاده از مطالب اختصاصی این سایت بدون کسب اجازه کتبی پیگرد قانونی دارد.